Otwarta nauka to sposób uprawiania badań i komunikowania wyników w oparciu o zasady otwartości, przejrzystości, replikowalności, weryfikowalności. Są one kluczowe dla rozwoju nauki w zgodności z najwyższymi standardami rzetelności badawczej. Otwarta nauka to również odpowiedzialność wobec społeczeństwa, zapewnia bowiem równy, szeroki dostęp do najnowszej, zweryfikowanej wiedzy.
Zasady otwartej nauki zostały wdrożone przez wiele agencji finansujących badania naukowe na świecie, w tym m.in. przez Komisję Europejską. Są one również promowane przez organizacje międzynarodowe odpowiedzialne za kształtowanie polityki naukowej (np. Science Europe, UNESCO).
Otwarta nauka dotyczy wielu aspektów procesów i artefaktów badawczych, w tym m.in. dostępu do publikacji, danych, protokołów, oprogramowania, czy też kodów źródłowych. NCN wdrożył rozwiązania w zakresie otwartego dostępu do publikacji i danych badawczych, a w procedurach oceny wniosków i raportów uwzględniono zasady DORA – San Francisco Declaration on Research Assessment.
- Instrukcja Polityki NCN dot. otwartego dostępu do publikacji dla konkursów POLONEZ BIS, CHANSE, CHIST-ERA
- Instrukcja Polityki NCN dot. otwartego dostępu do publikacji dla pozostałych konkursów
- Pismo Dyrektora Narodowego Centrum Nauki w sprawie otwartego dostępu i zarządzania danymi badawczymi
W dniu 26 czerwca 2025 roku została ogłoszona nowa Polityka publikowania w otwartym dostępie wyników badań finansowanych przez NCN. Zgodnie z nowymi zasadami, nie jest już obowiązkowe publikowanie wyłącznie w OA.
Z nowych zasad mogą skorzystać:
- beneficjenci wszystkich konkursów krajowych NCN, które zostaną ogłoszone od 15 września 2025 roku (na podstawie zarządzenia dyrektora NCN nr 39/2025),
- wszystkie projekty krajowe będące w realizacji w dniu 26 czerwca 2025 roku lub później (na podstawie pisma Dyrektora NCN wprowadzającego nowe zasady publikowania w otwartym dostępie dla biegnących projektów).
Mimo że publikowanie w Open Access nie jest już obowiązkowe, NCN w dalszym ciągu rekomenduje ten model, aby zwiększyć widoczność i dostępność wyników badań, umożliwić szersze wykorzystanie wiedzy finansowanej ze środków publicznych oraz realizację społecznej misji nauki.
NCN rekomenduje zwłaszcza udostępnianie artykułów w tzw. ścieżce 2, zielonym otwartym dostępie, poprzez umieszczanie manuskryptu w uznanym repozytorium.
Najważniejsze zmiany wprowadzone w dniu 26 czerwca 2025:
- W raportach rocznych i końcowych dla projektów można uwzględniać publikacje wydane w modelu tradycyjnym (hybrydowym, zamkniętym);
- Brak publikacji w otwartym dostępie nie będzie miał wpływu na ocenę raportu rocznego lub końcowego i rozliczenie projektu;
- Koszty publikowania w otwartym dostępie (Article Processing Charges, APC) w czasopismach hybrydowych będą mogły być finansowane ze środków pośrednich Open Access (maksymalnie 2% kosztów bezpośrednich) oraz z innych kosztów pośrednich.
Utrzymane zasady:
- W dalszym ciągu koszty APC można pokryć wyłącznie z kosztów pośrednich (koszty pośrednie OA i inne koszty pośrednie);
- Utrzymano limit 2% kosztów bezpośrednich projektu na koszty pośrednie OA;
- Zasady udostępniania danych badawczych pozostają bez zmian – dane należy udostępniać również w przypadku publikacji niedostępnych w modelu otwartego dostępu, o ile nie istnieją merytoryczne przesłanki do ograniczenia ich dostępności.
Konkursy międzynarodowe:
W konkursach międzynarodowych mogą obowiązywać inne zasady – zgodne z wymogami partnerów i instytucji finansujących.
W konkursach organizowanych przez:
- sieci CHANSE, CHIST-ERA oraz w ramach programu POLONEZ BIS: obowiązuje bardziej restrykcyjna Polityka NCN (wprowadzona zarządzeniem nr 38/2020),
- ForestValue2, Luke, Quantera III i T-AP: obowiązują elastyczne zasady NCN wprowadzone w dniu 26 czerwca 2025,
- sieć Biodiversa+: obowiązują zasady programu Horyzont Europa.
Nowa polityka nie obowiązuje w konkursach międzynarodowych, w których jej stosowanie byłoby sprzeczne z umowami zawartymi przez NCN przy ich organizacji.
Dokumenty regulujące nową politykę:
- Zarządzenie dyrektora NCN nr 39/2025 – obowiązujące od konkursów ogłoszonych od 15 września 2025 r.
- Pismo dyrektora NCN – rozszerzające nowe zasady na krajowe projekty będące w realizacji w dniu 26 czerwca 2025 roku lub później
Aktualności NCN dot. otwartej nauki
26.06.2025: Nowe zasady Open Access w NCN – większa elastyczność, ta sama idea
1.10.2024: Przedłużenie złagodzonych zasad Open Access w Narodowym Centrum Nauki
22.04.2024: Kalendarz szkoleń online dotyczących otwartej nauki w 2024 roku
23.10.2023: Webinarium – złagodzenie polityki dotyczącej otwartego dostępu w NCN
16.10.2023: Złagodzenie zapisów Polityki OA w Narodowym Centrum Nauki
22.06.2023: EOSC Day Poland: Otwarta nauka staje się rzeczywistością
13.06.2023: Wykład pt. „FAIR data and services in support of open and reproducible research”
04.04.2023: Pismo Dyrektora NCN w sprawie interpretacji zapisów dotyczących Kosztów pośrednich Open Access
28.10.2021: Otwarty dostęp do publikacji - instrukcja
03.11.2020: Rejestracja podmiotu w Research Organization Registry
15.07.2020: Kolejny etap wdrażania Planu S: Strategia Zachowania Praw Autorskich
03.03.2020: Wprowadzenie polityki otwartego dostępu w Narodowym Centrum Nauki
21.09.2018: List Dyrektora NCN w sprawie „drapieżnych czasopism” (predatory journals)