Życie w morzu późnojurajskim i na jego wybrzeżu

Systematyczne prace poszukiwawczo-badawcze w zlokalizowanym na północno-zachodnim obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich kamieniołomie Owadów-Brzezinki, są prowadzone od 2012 r., kiedy to Adrian Kin i Błażej Błażejowski (Stowarzyszenie Przyjaciół Nauk o Ziemi PHACOPS oraz Instytut Paleobiologii PAN w Warszawie) ogłosili odkrycie w gminie Sławno nowego unikatowego stanowiska paleontologicznego o charakterze Fossil-Lagerstätte (złoże skamieniałości). W stanowisku tym udokumentowano bogaty zespół górnojurajskich skamieniałości organizmów morskich (m.in. specyficznego zespołu amonitów, homaropodobnych skorupiaków, skrzypłoczy, drapieżnych ryb kostnoszkieletowych, żółwi skrytoszyjnych i ichtiozaurów) oraz lądowych (m.in. gadów i owadów), odznaczających się wyjątkowo dobrym stanem zachowania. Zdecydowana większość rozpoznanych skamieniałości reprezentuje gatunki dotychczas nieznane, a ich naukowy opis stanowi istotny wkład w poznanie historii życia tych grup zwierząt. Znaleziska opisane zostały jak dotąd w kilkudziesięciu publikacjach naukowych.

Paleontologiczne prace poszukiwawcze w kamieniołomie Owadów-Brzezinki. Fot. MAGA Aga Błażejowska. W pracach wykopaliskowych, prowadzonych systematycznie od 2013 r., realizowanych przy Instytucie Paleobiologii PAN w ramach trzyletniego projektu badawczego (2013-2016) finansowanego w konkursie OPUS 4, brali udział studenci, doktoranci oraz naukowcy z całego świata. Trzon grupy naukowej, nadzorującej prowadzone badania, których celem było poznanie i udokumentowanie jednego z ważniejszych odkryć paleontologicznych ostatnich lat z terenu Polski, stanowili: Błażej Błażejowski (kierownik projektu, IP PAN), Bronisław A. Matyja (UW), Andrzej Wierzbowski (UW) oraz Hubert Wierzbowski (PIG-PIB).

Stanowisko Owadów-Brzezinki pozwala na całkowicie nowe spojrzenie na geologiczną przeszłość (tzw. okno tafonomiczne) świata organicznego późnej jury (przełomu wczesnego i późnego tytonu), ukazujące nie tylko nieznany zapis ewolucji organizmów żywych, ale również paleogeografię Europy w tym okresie. Znaleziska paleontologiczne, które pochodzą z kamieniołomu Owadów-Brzezinki, świadczą o tym, że region Sławna w późnej jurze stanowił swoisty węzeł paleobiogeograficzny łączący zespoły fauny morskiej i lądowej z północnych i południowych obszarów kontynentu. W warstwach skalnych, odsłaniających się w kamieniołomie, zapisana została zmiana środowiska w późnej jurze od bardziej otwartego morza szelfowego do płytkiej laguny morskiej.

W muzeum wyeksponowane są naturalnych rozmiarów rekonstrukcje zwierząt, które zamieszkiwały lokalne morza i wyspy w późnej jurze. Fot. B. Błażejowski. Realizowany projekt ma duże znaczenie nie tylko dla paleontologii jako nauki i popularyzacji tej dziedziny w Polsce, ale również dla rozwoju regionu i jego mieszkańców. Od kilku lat w gminie Sławno prowadzone są cyklicznie warsztaty i wykłady, których głównym celem jest popularyzacja wiedzy przyrodniczej wśród mieszkańców regionu poprzez inicjowanie atmosfery zrozumienia i poszanowania środowiska naturalnego. Działania te skierowane są w głównej mierze do dzieci i młodzieży szkolnej, a także do osób zainteresowanych badaniami i ochroną dziedzictwa przyrodniczego oraz kulturowego naszego kraju. Odbywają się tu również krajowe i międzynarodowe konferencje geologiczno-paleontologiczne. Konsekwencją tych działań i prac badawczych jest utworzenie i nadzorowanie Geoparku Owadów-Brzezinki w gminie Sławno, gdzie w powstałym muzeum paleontologicznym można podziwiać skamieniałości odkrytych tu jurajskich zwierząt oraz ich rekonstrukcje. Zespół naukowy, badający skamieniałości z tego stanowiska, nadzorował merytorycznie powstanie wystawy w muzeum oraz tablic przy ścieżce geoedukacyjnej przebiegającej na tarasie widokowym wzdłuż krawędzi kamieniołomu. Geopark Owadów-Brzezinki posiada wszelkie walory, które mogą zapewnić sukces nie tyko w aktywizacji regionu poprzez rozwój turystyki opartej na wykorzystaniu dziedzictwa przyrodniczego, ale także poprzez włączanie w aktywność społeczności lokalnej i bardzo intensywnej działalności na rzecz geoedukacji.

Brama wjazdowa do geoparku Owadów-Brzezinki w gminie Sławno. Fot. B. Błażejowski