Sploty historii przemocy w angielsko- i francuskojęzycznej powieści XXI wieku

Stulecie Wielkiej Wojny stało się pretekstem do powstania nowych form upamiętniania. Sto lat po jej zakończeniu I wojna światowa jest przedmiotem nowych interpretacji, które mają głęboki potencjał etyczny i afektywny. Byłe państwa imperialne, takie jak Francja i Wielka Brytania, oddały nareszcie hołd oddziałom tubylczych żołnierzy z Afryki, Azji i Karaibów, celowo wykluczanym z eurocentrycznych archiwów po zakończeniu konfliktu. Co istotne, w latach poprzedzających rocznicę, a także w samo stulecie działań wojennych, opublikowano szereg powieści i opowiadań, które ukazują doświadczenie wojenne z perspektywy wojsk i społeczności kolonialnych. Teksty te nie doczekały się jeszcze pełnego krytycznego opracowania. Celem projektu jest zatem zebranie materiałów, interpretacja i analiza utworów literackich na temat I wojny światowej opublikowanych w XXI wieku w języku angielskim i francuskim, które ujmują te wydarzenia z perspektywy oddziałów kolonialnych i/lub zgłębiają problematykę interakcji pomiędzy żołnierzami o korzeniach europejskich a rekrutami z kolonii. fot. Michał Łepecki, prof. dr hab. Anna Branach-Kallas

Sformułowano następujące hipotezy badawcze: (1) autorzy interpretowanych powieści i opowiadań ilustrują traumę wojenną, która jednocześnie staje się ważnym punktem odniesienia dla procesów tożsamościowych w XXI wieku; (2) autorzy ukazują ciągłość pomiędzy I wojną światową a wcześniejszymi i późniejszymi wybuchami przemocy; (3) ponadto, w świecie przedstawionym tych utworów, I wojna światowa funkcjonuje jako katalizator walki o niepodległość w różnych częściach Imperium Brytyjskiego i Francuskiego. Nasuwa się szereg pytań: W jaki sposób wybrani pisarze przedstawiają doświadczenia tubylczych żołnierzy podczas wojny? Czy upamiętniając wydarzenia sprzed stu lat dążą oni do wybaczenia i zapomnienia, czy, wręcz przeciwnie, zbiorowa amnezja budzi w nich sprzeciw? Jak ilustrują problematykę rasy i rasizmu? W jaki sposób ustosunkowują się do spuścizny stereotypów kolonialnych? Czy możliwa jest dekolonizacja pamięci I wojny światowej? Jeśli tak, na czym miałaby ona polegać?

Korpus, który udało się do tej pory zgromadzić, składa się z kilkunastu tekstów opublikowanych we Francji, Wielkiej Brytanii, Kanadzie, Stanach Zjednoczonych, Algierii, Republice Południowej Afryki i na Martynice w (szeroko rozumiane) stulecie wojny: Najważniejsze z nich to Galadio (2010) Didiera Daeninckxa, Le bataillon créole (guerre de 1914-1918) (2013) Raphaëla Confianta, A God in Every Stone (2014) Kamili Shamsie, Dancing the Death Drill (2017) Freda Khumalo,  Frère d’âme (2018) Davida Diopa oraz Afterlives (2020) Abdulrazaka Gurnaha. fot. Michał Łepecki, prof. dr hab. Anna Branach-Kallas

Wybrana metodologia łączy teorie postkolonialne, studia nad pamięcią i traumą oraz filozofię polityki. Istotną rolę w projekcie odgrywają również współczesne badania historyczne dotyczące I wojny światowej. Taki interdyscyplinarny aparat teoretyczny pozwala wyjaśnić, dlaczego i w jaki sposób trauma I wojny stanowi ważny punkt odniesienia dla tożsamości postkolonialnych w różnych kontekstach kulturowych. Perspektywa porównawcza natomiast pozwala zidentyfikować splot podobieństw i różnic w traumatycznym doświadczeniu wojennym różnych grup etnicznych i rasowych, a także pomiędzy wcześniejszymi i późniejszymi konfliktami oraz w sposobach ich obrazowania.

Wyniki badań przedstawiono dotąd na konferencjach w Wielkiej Brytanii, we Francji, w Hiszpanii i w Polsce, a także w formie artykułów opublikowanych w Memory Studies, Journal of Commonwealth Literature, Journal of Postcolonial Writing, Journal of War and Culture Studies, Orbis Litterarum i in. W opracowaniu jest również monografia.