Tiwanaku - badanie charakterystyki, pochodzenia oraz zmian w populacji

Projekt „Tiwanaku - badanie charakterystyki, pochodzenia oraz zmian w populacji prekolumbijskiej kultury znad jeziora Titicaca z użyciem metod genetycznych” finansowany w ramach konkursu SONATA 8 Narodowego Centrum Nauki, przeprowadzony został w latach 2015-2021 w konsorcjum naukowym Muzeum i Instytutu Zoologii Polskiej Akademii Nauk oraz Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Przedmiotem badań w projekcie była Kultura Tiwanaku, która kwitła w basenie jeziora Titicaca na terenie dzisiejszej Boliwii i Peru między V a XI wiekiem n.e. i była jedną z największych przedinkaskich cywilizacji Ameryki. Niestety, w związku z brakiem pisma oraz upływem wielu wieków, cała wiedza na temat ludzi ją tworzących, ich zwyczajów i przekonań, opiera się wyłącznie na pozostałościach wznoszonych przez Tiwanaku okazałych budowli, ceramiki i innych artefaktów oraz szczątków ludzkich i zwierzęcych znajdowanych na miejscach ich dawnego osadnictwa. Chociaż na temat kultury materialnej Tiwanaku wiemy stosunkowo dużo, to zgodnie z maksymą „pots are not people” („garnki to nie ludzie”), odnoszącą się do faktu, że podobieństwa i różnice w kulturze materialnej nie zawsze idą w parze ze stałością lub zmianami składu ludności, informacje na temat pochodzenia i zróżnicowania ludzi tworzących Tiwanaku a także zmian zachodzących w tej populacji w czasie, pozostawały do tej pory głównie w sferze domysłów. fot. Michał Łepecki, dr Martyna Molak-Tomsia

W naszym projekcie podjęliśmy próbę uzyskania wysokorozdzielczej informacji genetycznej dla osobników, których szczątki odkopane zostały na stanowiskach związanych z Tiwanaku. Zastosowaliśmy najnowocześniejsze metody analiz zarówno laboratoryjnych, jak i bioinformatycznych nacelowanych na pracę ze zdegradowanym i występującym w niewielkich ilościach DNA ze szczątków szkieletowych. W rezultacie otrzymaliśmy informację genomową dla 13 osobników ze stanowisk związanych z kulturą Tiwanaku, w tym ośmiu z centrum polityczno-ceremonialnego, czterech z enklawy mieszkalnej oddalonej od tego centrum i jednego z terenów kolonii Tiwanaku, a także, w charakterze porównawczym, dla czterech osobników z rejonu wulkanu Coropuna. Otrzymane przez nas wyniki sugerują, że mieszkańcy basenu jeziora Titicaca byli genetycznie jednorodną grupą, która w ciągu wieków nie doświadczała poważnych zmian w składzie ludnościowym. Na tle tej homogenicznej populacji, centrum ceremonialne Tiwanaku wyróżniało się ściągając przybyszy z oddalonych, aż po Amazonię, regionów. Wizyty te nie były jednak, jak postulują niektóre hipotezy oparte na analizie pochodzenia szczątków ofiarnych złożonych w centrum ceremonialnym, jedynie krótkotrwałymi pielgrzymkami, czy też przymusowym przywleczeniem w charakterze jeńca wojennego przeznaczonego na złożenie w rytualnej ofierze. Na bardziej osiedleńczy charakter przyjazdów z odległych regionów wskazuje obecność wśród złożonych w centrum szczątków osobników, dla których stwierdziliśmy pochodzenie mieszane, tj. będących potomkami przybyszy i miejscowych.  fot. Michał Łepecki, dr Martyna Molak-Tomsia

Z kolei jednak osobniki pochodzące z późniejszego, schyłkowego okresu kultury Tiwanaku, których szczątki składano na platformie ceremonialnej Akapana, charakteryzowały się całkowicie lokalnym garniturem genetycznym, co sugeruje ograniczenie dalekosiężnych wpływów Tiwanaku poprzedzające ostateczny zanik tej kultury. Badania przeprowadzone w ramach Projektu mają istotne znaczenie dla zrozumienia w jaki sposób zorganizowane były pierwotne złożone społeczeństwa formujące się z rozproszonych niezależnych osad. Choć zapewne nigdy nie poznamy szczegółowo procesów, które doprowadziły do powstania złożonych społeczeństw, badanie ich najwcześniejszych form jest jedną z niewielu dróg, jakimi dysponujemy, do lepszego zrozumienia źródeł cywilizacji.