QuantERA przyciąga kolejne kraje i nowe pomysły

Europejska sieć technologii kwantowych, koordynowana przez NCN, otworzyła w tym roku nowy konkurs i zyskała nowego partnera – Koreę Południową.

To, co przez dziesięciolecia pozostawało teorią, w latach 80. XX wieku po raz pierwszy zobaczyli w laboratorium John Clarke, Michel Devoret i John Martinis. Naukowcy zaobserwowali zjawiska kwantowe nie tylko w pojedynczych atomach, lecz także w dużych, stabilnych obwodach złożonych z miliardów cząstek, które można badać klasycznymi narzędziami. W 2025 roku za ten eksperyment otrzymali Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki. W ciągu ostatnich pięciu lat Królewska Szwedzka Akademia Nauk uhonorowała dziewięcioro badaczy przesuwających granice poznania w technologiach kwantowych. W 2023 roku nagrodę otrzymali Anne L’Huillier, Pierre Agostini i Ferenc Krausz za rozwój attosekundowej fizyki kwantowej, a rok wcześniej – Alain Aspect, John Clauser i Anton Zeilinger za eksperymenty ze splątanymi fotonami.

Technologie kwantowe uznawane są dziś za jedne z kluczowych technologii przyszłości. Mogą w najbliższych latach zmienić sposób, w jaki mierzymy właściwości materii, przetwarzamy dane i przesyłamy informacje. Umożliwią dokładniejszą diagnostykę, bezpieczniejszą komunikację, projektowanie nowych materiałów i modelowanie złożonych procesów chemicznych i biologicznych – z precyzją, która dziś pozostaje poza naszym zasięgiem.

Szersza sieć

W Europie jedną z największych i najdłużej działających inicjatyw w zakresie technologii kwantowych jest sieć QuantERA, skupiająca ponad 40 agencji finansujących naukę z ponad 30 krajów. Celem programu jest umocnienie pozycji Europy w technologiach kwantowych i wspieranie współpracy międzynarodowej, która pozwala przekładać wyniki badań podstawowych na praktyczne zastosowania. Kierunek działań programu wyznacza Strategic Advisory Board, w skład której wchodzi m.in. laureat Nagrody Nobla Alain Aspect.

QuantERA Strategic Conference 2025, Gdańsk Od 2017 roku – sieć najpierw jako QuantERA I i II, a obecnie QuantERA III – przeznaczyła ponad 117 mln euro na ponad sto projektów, w które zaangażowanych jest blisko 550 grup badawczych i ponad 2000 naukowców indywidualnych. Obecna edycja programu, QuantERA III, została uruchomiona w czerwcu 2025 roku. – Inwestujemy w badania kwantowe, które łączą ludzi, wzmacniają doskonałość i promują odpowiedzialność – w wymiarze międzynarodowym i międzysektorowym – mówi Elżbieta Hryniewiecka, koordynatorka sieci z Narodowego Centrum Nauki, które koordynuje działalność QuantERA.

Sieć finansuje ambitne przedsięwzięcia dotyczące podstaw teoretycznych i najnowocześniejszej inżynierii w dziedzinie technologii kwantowych. Monitoruje strategie rozwoju QT w Europie, wspiera wymianę wiedzy i opracowuje wytyczne dotyczące odpowiedzialnego prowadzenia badań. Promuje również zasady odpowiedzialnych badań i innowacji (Responsible Research and Innovation – RRI).

Czas na nowe pomysły

W tym roku QuantERA uruchomiła konkurs na międzynarodowe projekty badawcze i rozszerzyła się o Koreę Południową. QuantERA Call 2025 jest otwarty dla konsorcjów, w których uczestniczą co najmniej trzy zespoły badawcze z trzech krajów biorących udział w programie. Naukowczynie i naukowcy pracujący w jednostkach w Polsce mogą ubiegać się o finansowanie w Narodowym Centrum Nauki lub Narodowym Centrum Badań i Rozwoju, w zależności od zakresu planowanych badań. Nabór wniosków trwa do 5 grudnia 2025 roku, a wyniki będą znane w maju 2026 roku. – To moment na działanie: wychodzenie z nowymi pomysłami, konsultacje i budowanie zespołów. Konkurs daje realną szansę, by przekształcić nowe idee w projekty o międzynarodowym zasięgu – mówi prof. Konrad Banaszek, koordynator naukowy sieci.

Konkurs obejmuje pełne spektrum badań kwantowych. Można zgłaszać projekty w jednym z dwóch obszarów: Quantum Phenomena and Resources (QPR) oraz Applied Quantum Science (AQS). – W naszych konkursach sieć jest zarzucana naprawdę szeroko, by wyłapywać nowe pomysły i koncepcje w dziedzinie technologii kwantowych. Poprzednie edycje pokazały, że ten model świetnie działa – wyniki projektów trafiają do czołowych czasopism naukowych i są prezentowane na najważniejszych konferencjach międzynarodowych – dodaje prof. Banaszek.

Wspólne badania

Prof. Adam Wojciechowski z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, laureat konkursu QuantERA Call 2023, mówi o korzyściach z łączenia zespołów z różnych krajów. – Doktoranci poszczególnych zespołów mogą pracować w zaprzyjaźnionych grupach, korzystając z unikatowej aparatury i kontaktu ze światowymi ekspertami w dziedzinie fizyki kwantowej. Program sprzyja wymianie wiedzy i doświadczeń oraz planowaniu kolejnych badań – podkreśla.

W projekcie AQuSeND, prof. Wojciechowski wraz z naukowcami z University of Ulm i University of Murcia pracuje nad wykorzystaniem nanodiamentów w precyzyjnej sensoryce kwantowej. Zespół bada, jak przenieść możliwości pomiarowe znane z dużych kryształów diamentu na poziom nanostruktur i opracować nowe metody detekcji, które pozwolą z wyjątkową precyzją mierzyć pola magnetyczne i temperaturę w nanoskali. – Jeszcze kilka lat temu wydawało się, że nanodiamenty mają gorsze parametry niż makroskopowe płytki diamentowe, dziś już wiadomo, że wiele z ograniczeń można skutecznie pokonać. Myślę, że w najbliższych latach doprowadzi to do wzrostu zainteresowania komercyjną produkcją nanodiamentów do zastosowań w sensoryce kwantowej – dodaje prof. Wojciechowski. Nowe metody detekcji mogą znaleźć zastosowanie w badaniach materiałowych i biologicznych, w których potrzebne są wyjątkowo dokładne pomiary w skali nanometrów.

Prof. Wojciechowski zwraca też uwagę na stosunkowo wysokie współczynniki sukcesu w konkursach QuantERA, w porównaniu z innymi konkursami krajowymi i międzynarodowymi. Jako przykład podaje niedawny nabór w EIC Pathfinder Open, w którym zgodnie z prognozami finansowanie otrzyma mniej niż co czterdziesty wniosek. – Tak niski wskaźnik sukcesu to duże obciążenie dla systemu i nieefektywne wykorzystanie potencjału badaczy, z pewnością nie prowadzi do budowania przewagi konkurencyjnej Europy w nauce i innowacjach – podkreśla. W konkursach QuantERA współczynnik sukcesu wynosił kilkanaście procent w pierwszych edycjach, a w ostatnich latach sięgał niemal 24 i 30 proc.

Globalny zasięg

QuantERA łączy agencje finansujące badania z państw UE i partnerów stowarzyszonych, m.in. Szwajcarii, Wielkiej Brytanii, Izraela i Turcji. Po raz pierwszy w konkursie mogą wziąć udział zespoły finansowane przez National Research Foundation of Korea.

Przekazanie listu intencyjnego przez delegację NRF Korea Południowa od kilku lat konsekwentnie buduje swój potencjał w dziedzinie technologii kwantowych. W 2021 roku ogłoszono National Strategic Plan for Quantum Science and Technology, który wyznaczył cztery priorytety: wspieranie badań podstawowych, rozwój kadr, tworzenie infrastruktury – w tym laboratoriów testowych i zakładów produkujących komponenty kwantowe – oraz współpracę z przemysłem. W kolejnych latach przyjęto nową strategię narodową i ustawę wspierającą ten sektor oraz powołano Quantum Strategy Committee, który koordynuje finansowanie i działania w tej dziedzinie. – Konsekwentnie rozwijamy współpracę międzynarodową, by wzmacniać krajowy sektor kwantowy. Udział w sieci QuantERA pozwala nam finansować projekty realizowane wspólnie z najbardziej zaawansowanymi krajami Europy – mówi Kim Seok-Ho, program officer w NRF. Dla europejskich zespołów to także szansa na współpracę z jednym z najszybciej rozwijających się ośrodków badań kwantowych na świecie. Korea wnosi do sieci silne zaplecze technologiczne i świeżą perspektywę badawczą, która może przyspieszyć rozwój wspólnych projektów.

W listopadzie w Kopenhadze

W ramach swojej aktywności międzynarodowej QuantERA w listopadzie będzie obecna na European Quantum Technologies Conference (EQTC) w Kopenhadze. Wraz z Quantum Flagship sieć zaprezentuje projekty badawcze i weźmie udział w dyskusji o międzynarodowej współpracy i strategiach narodowych.

Anna Korzekwa-Józefowicz