W dniach 3-5 listopada w Brukseli odbyło się Sympozjum EOSC, podczas którego oficjalnie zadebiutowała Federacja EOSC. To kolejny krok w tworzeniu otwartego europejskiego cyfrowego środowiska badawczego. NCN aktywnie uczestniczy w tym procesie.
To były trzy dni pełne inspiracji: 21 sesji, ponad 500 uczestników i przedstawiciele aż 36 krajów. Na Sympozjum spotkali się reprezentanci Komisji Europejskiej, członkowie krajowych, tematycznych i e-infrastrukturalnych węzłów EOSC, naukowcy oraz eksperci w obszarze zarządzania danymi i usługami badawczymi. Program wydarzenia obejmował inspirujące dyskusje oraz prezentacje trzynastu kandydackich, pionierskich węzłów EOSC, a także węzła europejskiego EOSC EU Node.
Polski węzeł krajowy EOSC Polska (EOSC-PL) reprezentowali przedstawiciele organizacji aktywnie zaangażowanych w jego współtworzenie: Narodowego Centrum Nauki, Politechniki Gdańskiej, Cyfronetu Akademii Górniczo-Hutniczej oraz Instytutu Oceanologii Polskiej Akademii Nauk. Narodowe Centrum Nauki jako Krajowa Organizacja Przedstawicielska w EOSC Association, było reprezentowane przez: Marcina Lianę – zastępcę Dyrektora NCN, Anetę Pazik-Aybar – Kierownika Zespołu Otwartej Nauki, Klaudynę Śpiewak- Wojtyłę, Natalię Galicę i Jana Wieczorka.
Memorandum of Understanding
Pierwszego dnia Sympozjum Klaus Tochtermann, Prezydent EOSC Association, podpisał porozumienie dotyczące utworzenia Federacji EOSC (Memorandum of Understanding). Dokument określa ramy działania oraz współpracy węzłów krajowych, tematycznych i e-infrastrukturalnych, tworzących spójny ekosystem europejskiej Otwartej Nauki.
Podczas inauguracji wydarzenia Marc Lemaître, Dyrektor Generalny DG RTD Komisji Europejskiej, zwrócił uwagę na strategiczne znaczenie EOSC dla europejskiej transformacji cyfrowej: – Najważniejsze jest, aby utrzymać impet, ambicję i wspólny cel, które doprowadziły nas do tego miejsca. EOSC musi stać się kręgosłupem europejskiego ekosystemu cyfrowych badań i innowacji. Komisja Europejska w pełni wspiera to transformacyjne przedsięwzięcie.
Klaus Tochtermann podkreślił przy tym, że sukces EOSC zależy nie tylko od technologii, lecz przede wszystkim od ludzi, którzy ją współtworzą: – Ten moment pokazuje, co może osiągnąć wspólne zarządzanie europejskim ekosystemem badawczym. Federacja EOSC połączy nie tylko infrastruktury techniczne, lecz także ludzi i zasady, tworząc odpowiadającą im infrastrukturę społeczną – dodał.
Podpisanie MoU ma szczególne znaczenie również dlatego, że EOSC został wskazany jako jeden z kluczowych elementów rozwoju Europejskiej Przestrzeni Badawczej (ERA) – zarówno w rekomendacjach Rady Europejskiej dotyczących Agendy Politycznej ERA, jak i w Europejskiej Strategii Infrastruktury Badawczej i Technologicznej. Ważne odniesienie do EOSC znalazło się także w nowej Europejskiej Strategii dla Sztucznej Inteligencji w Nauce.
Polski Węzeł Krajowy EOSC – pionier Federacji
Udział polskiego Węzła Krajowego EOSC-PL w Federacji to nie tylko wyróżnienie, lecz także zobowiązanie do współtworzenia fundamentów europejskiej wspólnoty danych, narzędzi cyfrowych i usług badawczych. Włączenie EOSC-PL do grona pierwszych węzłów potwierdza rosnącą rolę Polski w budowie europejskiego ekosystemu Otwartej Nauki.
– Podpisanie Memorandum to nie tylko symboliczny moment, ale realne otwarcie nowego etapu współpracy europejskiej. Dzięki Federacji EOSC będziemy mogli wspólnie budować zaufane, interoperacyjne środowisko dla nauki opartej na danych, w którym polscy badacze będą pełnoprawnymi uczestnikami europejskiego ekosystemu. – podkreśliła Aneta Pazik-Aybar.
Jednym z najważniejszych punktów programu drugiego dnia Sympozjum EOSC było ogłoszenie nowego naboru kandydatów na węzły oraz dwóch konkursów grantowych w ramach projektu EOSC Gravity. Inicjatywy te mają wspierać tworzenie nowych węzłów oraz udostępnianie kolejnych zasobów w ramach Federacji.
W wystąpieniu inauguracyjnym Enrica Porcari, Dyrektor ds. Technologii Informacyjnych w CERN, zaznaczyła: – Żyjemy w świecie, w którym słowem kluczem do sukcesu jest federacja.
Polski wkład – prezentacja EOSC-PL
Tego dnia przedstawiono także demonstracyjne prezentacje węzłów kandydackich wchodzących w skład fazy pilotażowej Federacji. Wśród nich znalazła się prezentacja zatytułowana From National Resources to EOSC: The EOSC Node Poland Gateway, zaprezentowana przez Roksanę Wilk (Cyfronet AGH), która w EOSC-PL pełni rolę Technical Operations Manager. Projekt został przygotowany przez grupę roboczą EOSC-PL w składzie: Łukasz Opioła (Cyfronet AGH), Piotr Krajewski (PG), Marcin Wichorowski (IO PAN), Aneta Pazik-Aybar (NCN), Jan Wieczorek (NCN), Katarzyna Lechowska-Winiarz (Cyfronet AGH) oraz Alicja Świerad (Cyfronet AGH).
Celem prezentacji było pokazanie, w jaki sposób polski węzeł krajowy EOSC-PL umożliwia przeszukiwanie katalogów danych badawczych, rozwija e-infrastrukturę oraz udostępnia usługi wspierające cyfrową naukę w ramach Federacji. Pokaz obejmował także przykładowy schemat pracy (workflow) z wykorzystaniem zasobów EOSC-PL oraz innych węzłów Federacji. Jako studium przypadku zaprezentowano predykcję wystąpienia toksycznych zakwitów sinic – problem, którego rozwiązanie wymaga dostępu do rozproszonych danych zapisanych w różnych formatach. Prezentacja pokazała, jak EOSC-PL pomaga przełamać te bariery i umożliwia integrację danych w praktyce.
Sesja o budowaniu węzłów Federacji
Drugiego dnia Sympozjum Aneta Pazik-Aybar (NCN) wraz z Suzanne Dumouchel, Dyrektor EOSC Association, współprowadziły sesję EOSC Federation: Opportunities and Challenges in Building a Node. Podczas sesji omówiono różnorodne ścieżki budowy węzłów w Federacji, podkreślając, że nie istnieje jedna uniwersalna droga do sukcesu.
Wśród prelegentów znaleźli się: Andrew Gotz (EOSC Node PaNOSC, ESRF), Jessica Parland-von Essen (EOSC Node Finland, CSC – IT Center for Science), Matteo Zanaroli (EOSC Node Italy, ICSC Foundation) oraz Jos van Wezel (EOSC Node EUDAT, KIT).
Eksperci podkreślali, że węzły EOSC powinny być projektowane z myślą o naukowcach, którzy z nich korzystają – wspierać ich pracę, rozwój kompetencji cyfrowych oraz sprzyjać współpracy w dziedzinach takich jak sztuczna inteligencja i zaawansowane moce obliczeniowe. Podczas panelu zwrócono również uwagę na wyzwania, jakie niosą za sobą współpraca wielu partnerów, dynamiczny rozwój technologii oraz złożone regulacje prawne i organizacyjne. Sesję zakończyło przypomnienie, że otwarta nauka nie dzieje się sama -wymaga codziennego zaangażowania, świadomych decyzji i konsekwentnego wdrażania zasad współpracy.
Ostatni dzień Sympozjum rozpoczął się wystąpieniem Shelley Stall, wiceprezes American Geophysical Union (AGU). Stall podkreśliła, że brak operacyjnego zarządzania danymi badawczymi stanowi realne ograniczenie dla rozwoju nauki: – Nie dajmy się uśpić przez samozadowolenie – podkreśliła.
Tego dnia Aneta Pazik-Aybar wystąpiła z prezentacją pt. The Case of Poland: Moving Ahead Together in Building the National EOSC Node. Jej wystąpienie było poświęcone polskim doświadczeniom oraz działaniom podejmowanym na rzecz budowy krajowego węzła EOSC. Prezentacja została zaprezentowana w ramach sesji Leveraging National Capacities for Digital Services for Research, która koncentrowała się na wykorzystaniu krajowych zasobów i inicjatyw w rozwoju infrastruktury cyfrowej dla nauki.
Wspólna wizja Otwartej Nauki
Końcowe sesje warsztatowe skupiły się na omówieniu działań prowadzonych w poszczególnych krajach oraz na tym, jak lokalne inicjatywy mogą przyspieszyć rozwój EOSC. Uczestnicy zgodnie podkreślali potrzebę nowych zachęt dla instytucji i badaczy, a także otwierania zasobów dla innowatorów i start-upów. Wszyscy byli jednomyślni – należy budować środowisko, które realnie wspiera rozwój Otwartej Nauki, łącząc technologie z kompetencjami i zaangażowaniem ludzi.
Dużo uwagi poświęcono również temu, jak przygotować badaczy i data stewardów do pracy w cyfrowym ekosystemie – poprzez szkolenia, rozwój umiejętności oraz wymianę doświadczeń. Zgodzono się, że inwestowanie w kompetencje ludzi jest kluczowe, jeśli chcemy, aby EOSC funkcjonowało skutecznie w praktyce.
Kolejna edycja EOSC Symposium odbędzie się we Włoszech jesienią 2026 roku.