Narodowe Centrum Nauki może korzystać z przekazanych przez premiera obligacji skarbowych. Dzięki interpretacji Ministerstwa Finansów i wyjaśnieniu wątpliwości prawnych, środki będą uruchomiane sukcesywnie od 2026 roku.

W listopadzie 2024 roku premier Donald Tusk zapowiedział przekazanie NCN obligacji skarbowych. Zgodnie z intencją premiera środki pochodzące z obligacji mają zostać przeznaczone przede wszystkim na finansowanie projektów naukowych realizowanych przez młode badaczki i badaczy.

Aktywa finansowe o nominalnej wartości 500 mln zł, z terminami zapadalności w latach 2027–2034, wpłynęły do NCN 17 grudnia 2024 roku. Pojawiły się jednak wątpliwości, czy bez zmian w ustawie o NCN, agencja może je przeznaczyć na finansowanie badań. Konieczne były dodatkowe analizy prawne i finansowe. 20 sierpnia 2025 roku, po uzyskaniu stanowiska Ministerstwa Finansów, otwarta została droga do uwzględnienia obligacji w planowaniu finansowania działalności NCN w kolejnych latach.

– Oczekiwania środowiska naukowego wobec dodatkowych środków są ogromne i w pełni uzasadnione. Dlatego cieszymy się, że sprawa wkrótce znajdzie swój finał. Te 500 mln zł to inwestycja w młodych badaczy i badaczki oraz w badania podstawowe, od których zaczyna się każdy postęp – a więc w przyszłość polskiej nauki i rozwój kraju – podkreśla prof. Krzysztof Jóźwiak, dyrektor NCN.

W rozwiązaniu sprawy kluczowe było wsparcie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Ministerstwa Finansów oraz przedstawicieli środowiska naukowego.

Obecnie pracujemy nad szczegółowymi zagadnieniami związanymi z zaangażowaniem środków pochodzących z obligacji do finansowania projektów badawczych. Dalsze informacje będziemy sukcesywnie przedstawiali w kolejnych komunikatach.

W dniach 2-4 września w Karpaczu odbędzie się XXXIV Forum Ekonomiczne, konferencja gromadząca ponad 6000 uczestników ze świata polityki, gospodarki, nauki i mediów. Hasłem przewodnim tegorocznej edycji jest „Czas transformacji – jaka będzie Europa przyszłości?”.

NCN przygotowało dwa panele dyskusyjne. Podczas całego wydarzenia będzie nas można również spotkać na stoisku w pawilonie organizowanym przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Nauka w działaniu. Od badań podstawowych do praktycznych rozwiązań 2 września, godz. 15.30–16.30

Badania podstawowe są punktem wyjścia dla przełomowych technologii i innowacji. Ostatnie lata pokazują, że inwestycje w naukę zwracają się w postaci nowych leków, narzędzi diagnostycznych i rozwiązań technologicznych, które trafiają na światowe rynki. W panelu spotkają się badaczki i badacze, którzy dokonali ważnych odkryć, a następnie założyli firmy i rozwijają w nich technologie oparte na wynikach badań. Opowiedzą o drodze od pierwszych eksperymentów do stworzenia przedsiębiorstwa opartego na wiedzy. Podzielą się doświadczeniami w pokonywaniu barier i podejmowaniu decyzji przesądzających o powodzeniu projektów. Zastanowią się, co w polskim ekosystemie innowacji sprzyja takim historiom, a co wciąż wymaga zmian. Ich droga pokazuje, że dobrze wykorzystana wiedza z laboratoriów może przekształcić się w rozwiązania, które realnie zmieniają życie ludzi i rozwijają gospodarkę.

Uczestnicy:

• prof. dr hab. Piotr Garstecki, Instytut Chemii Fizycznej PAN, Scope Fluidics
• dr hab. Sabina Górska, prof. Instytutu Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN, Micronose
• prof. dr hab. Jacek Jemielity, Uniwersytet Warszawski
• dr hab. inż. Alicja Kazek-Kęsik, prof. Politechniki Śląskiej, członkini Rady NCN

Moderatorka: Anna Korzekwa-Józefowicz, NCN

Nauka jako inwestycja. Jak wygrać przyszłość? 4 września, godz. 11.10–12.10

Szwajcaria, Dania i Szwecja pokazują, że wysoki poziom publicznych nakładów na badania idzie w parze z miejscem w czołówce najbardziej innowacyjnych gospodarek Europy. Polska ma potencjał, by dołączyć do tego grona, opierając rozwój na strategii łączącej badania podstawowe z ambitnymi celami społecznymi i gospodarczymi. Jakie korzyści daje traktowanie nauki jako inwestycji publicznej? Które rozwiązania z innych krajów mogą sprawdzić się w naszych realiach? Jak finansować badania i tworzyć warunki, które przyciągną talenty oraz wzmacniają innowacje? Jaką rolę w tym procesie odgrywają instytucje grantowe i agencje badawcze? I wreszcie – jak decyzje podejmowane dziś mogą zaważyć na pozycji Polski w świecie za 10, 20 czy 30 lat?

Uczestnicy:

• prof. Wojciech Fendler, prezes Agencji Badań Medycznych
• prof. Krzysztof Jóźwiak, dyrektor NCN
• prof. Krzysztof Pyrć, prezes Fundacji na rzecz Nauki Polskiej

Dodatkowo prof. Krzysztof Jóźwiak, dyrektor NCN, weźmie udział w panelu „W poszukiwaniu doskonałości naukowej. O pracach nad Krajową Strategią Umiędzynarodowienia Nauki i Szkolnictwa Wyższego”, organizowanym przez NAWA (4 września, godz. 13.30–14.45).

Zachęcamy do udziału w panelach NCN i do odwiedzenia naszego stoiska w pawilonie ministerstwa.

Do listy laureatów dziewiątej edycji konkursu MINIATURA dołączyły 92 osoby, które zrealizują działania naukowe o wartości ponad 3,5 mln zł. Przedstawiamy wyniki dla wniosków złożonych w maju.

W konkursie MINIATURA naukowczynie i naukowcy ze stopniem doktora uzyskanym w okresie od 1 stycznia 2013 r. mogli ubiegać się o środki na realizację działań naukowych w jednostkach zlokalizowanych na terenie Polski. Tematyka działań mogła być dowolna, jednak musiała mieścić się w obszarze badań podstawowych. Możliwe formy realizacji to badania wstępne, kwerendy oraz wyjazdy badawcze. Granty o wartości od 5 do 50 tys. zł na okres do 12 miesięcy mogły otrzymać osoby, które do tej pory nie były laureatami konkursów NCN oraz mają w swoim dorobku co najmniej jedną opublikowaną pracę lub  jedno dzieło lub dokonanie artystyczne lub artystyczno-naukowe.

Nabór wniosków w konkursie trwał od początku lutego do końca lipca. Wyniki ogłaszamy w interwałach miesięcznych. Czwarta odsłona wyników MINIATURY to rozstrzygnięcie dla wniosków złożonych do NCN w maju.

Przyznaliśmy łącznie 92 granty, w tym 71 grantów na realizację działań zakładających badania wstępne lub pilotażowe, 2 granty na kwerendy, 9 grantów na wyjazdy badawcze oraz 10 grantów na działania realizowane w więcej niż jednej formie. Łączna kwota finansowania to 3 557 772 zł.

Listy rankingowe

Listy rankingowe .pdf

Tematy badań na czwartej liście rankingowej MINIATURA 9

W grupie nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce finansowanie otrzymało 26 działań o łącznej wartości ponad 670 tys. zł. Dr Aleksandra Pudło z Muzeum Archeologicznego w Gdańsku zrealizuje badania wstępne dotyczące pochodzenia wczesnośredniowiecznych mieszkańców Gdańska. Na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie dr Paweł Lewandowski przeprowadzi badania pilotażowe nad optymalnym modelem oddłużenia osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Dr Natasza Doiczman-Łoboda z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Pozaniu zrealizuje wyjazd badawczy, który umożliwi zebranie i analizę doświadczeń młodych dorosłych po opuszczeniu pieczy zastępczej w Polsce, USA i Kanadzie.

W grupie nauk ścisłych i technicznych wśród 32 laureatów jest m.in. dr inż. Magdalena Pietrzak z Politechniki Koszalińskiej. Naukowczyni zrealizuje badania wstępne i wyjazd badawczy skupiając się na tematyce transportu osadów o zróżnicowanej granulometrii w ruchu jednostajnym nad dnem mobilnym w stanie dynamicznego upłynnienia pod wpływem drgań mechanicznych. Dr inż. Bartłomiej Kruk z Politechniki Wrocławskiej dzięki grantowi MINIATURA zbuduje referencyjną bazę nagrań mowy polskiej do badań nad jakością i zrozumiałością głosów naturalnych i syntetycznych. Dr Natalia Śmigiel-Gac z Centrum Materiałów Polimerowych i Węglowych Polskiej Akademii Nauk zrealizuje badania wstępne nad poli(estroaminowymi) nanocząstkami przeznaczonymi do walki z lekoopornymi bakteriami.

W grupie nauk o życiu finansowanie otrzymały 34 osoby,  m.in. dr Adrianna Rutkowska z Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, która zrealizuje badania dotyczące oceny występowania w komórkach glejaka wielopostaciowego fuzyjnego białka SEC61G-EGFR mogącego negatywnie wpływać na powodzenie terapii CAR-T przeciw EGFRvIII (wariantowi III receptora dla naskórkowego czynnika wzrostu). Dr Dominik Wawrzuta z Narodowego Instytutu Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowego Instytutu Badawczego dzięki grantowi MINIATURA przeprowadzi badania nad wpływem stosowanej terminologii medycznej na społeczną percepcję radioterapii onkologicznej. Dr hab. Michał Brzeziński na Gdańskim Uniwersytecie Medycznym zajmie się opracowaniem i walidacją metody oznaczania mikroplastiku w tkance jelitowej.

Tematy wszystkich działań naukowych znajdujących się na czwartej liście rankingowej MINIATURA 9

Finansowanie w grupach nauk:

• nauki humanistyczne, społeczne i o sztuce: 26 działań o wartości 672 282 zł
• nauki ścisłe i techniczne: 32 działania o wartości 1 367 683 zł
• nauki o życiu: 34 działania o wartości 1 517 807 zł

Łącznie: 92 działania o wartości 3 557 772 zł.

Do tej pory w czterech turach wyników konkursu MINIATURA 9 finansowanie otrzymało łącznie 285 działań naukowych, o łącznej wartości ponad 11,1 mln zł. Przed nami jeszcze dwie listy rankingowe, dla wniosków złożonych do NCN w czerwcu i lipcu. Wnioski oceniane są przez ekspertów wybranych przez Radę NCN w jednoetapowej procedurze oceny.

Dr hab. Łukasz Smaga wraz z zespołem z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz partnerami naukowymi z Niemiec poszuka nowych sposobów wydajnego wnioskowania statystycznego. Na polską część badań przeznaczono ponad pół miliona złotych.

Projekt Wydajne wnioskowanie statystyczne dla danych funkcjonalnych w złożonych układach czynnikowych jest pierwszym rekomendowanym do finansowania w naborze z 2025 roku. Zostanie on przeprowadzony wspólnie z naukowcami z niemieckiego TU Dortmund University, a po stronie niemieckiej badaniami pokieruje Prof. Dr. Markus Pauly. Wniosek był oceniany przez agencję DFG (German Research Foundation), a Narodowe Centrum Nauki zaakceptowało wyniki tej oceny w ramach współpracy w programie Weave.

Badacze zamierzają rozwinąć metody analizy danych funkcjonalnych, skupiając się na testach statystycznych i obszarach ufności, a także przygotować wytyczne dotyczące zastosowania tych metod do problemów biostatystycznych. Jest to kompleksowe podejście, które ma na celu zmniejszenie luki między zaawansowaną teorią statystyczną i wykorzystaniem jej w świecie rzeczywistym. Niewątpliwie będzie to znaczący krok naprzód w dziedzinie analizy danych funkcjonalnych, która w ostatnich latach stała się istotnym narzędziem w statystyce. Szczególną skuteczność tej metody można zaobserwować w przypadku gęsto próbkowanych danych, takich jak np. w medycynie, gdy pacjenci noszą urządzenie automatycznie mierzące ciśnienie krwi i tętno w regularnych odstępach czasu przez 24 godziny. Jako wynik otrzymujemy wtedy trajektorie wartości tych zmiennych, które mogą być modelowane jako dane funkcjonalne. Wyniki uzyskane w projekcie będą integrowane z praktycznymi narzędziami statystycznymi w postaci wydajnego oprogramowania, które znajdzie zastosowanie w rzeczywistych problemach badawczych, zwłaszcza w medycynie, a przykładowe zastosowania obejmują analizę danych biomedycznych i biostatystycznych.

Weave-UNISONO i procedura agencji wiodącej

Konkurs Weave-UNISONO to efekt wielostronnej współpracy między instytucjami finansującymi badania naukowe, skupionymi w stowarzyszeniu Science Europe. Został ogłoszony w celu uproszczenia procedur składania i selekcji projektów badawczych we wszystkich dyscyplinach nauki, angażujących badaczy z dwóch lub trzech krajów europejskich.

Wyłanianie laureatów opiera się na procedurze agencji wiodącej, w myśl której tylko jedna z instytucji partnerskich odpowiedzialna jest za pełną ocenę merytoryczną wniosku, pozostali partnerzy akceptują wyniki tej oceny.

W ramach programu Weave partnerskie zespoły badawcze składają wnioski o finansowanie równolegle do agencji wiodącej oraz do właściwych dla siebie instytucji uczestniczących w programie. Wspólny projekt musi zawierać spójne plany badań, wyraźnie ukazujące wartość dodaną współpracy międzynarodowej.

Konkurs Weave-UNISONO jest otwarty w trybie ciągłym. Zachęcamy zespoły pragnące podjąć współpracę z partnerami z Austrii, Czech, Słowenii, Szwajcarii, Niemiec, Luksemburga oraz Belgii-Flandrii do zapoznania się z treścią ogłoszenia konkursowego i składania wniosków.

Zapraszamy do udziału w ankiecie na temat przyszłości systemów ochrony społecznej i podstawowych usług. Wspieranie modernizacji systemów ochrony społecznej jest jednym z czterech obszarów priorytetowych proponowanego Partnerstwa Social Transformations and Resilience (STR).

W ramach przygotowania Partnerstwa STR opracowywany jest Strategiczny Plan Badań i Innowacji (Strategic Research and Innovation Agenda – SRIA) określający działalność Partnerstwa od 2026 roku.

W związku z tym zapraszamy do udziału w ankiecie, której celem jest zidentyfikowanie trendów wpływających na przyszłość systemów ochrony społecznej i usług podstawowych oraz wskazanie pominiętych kierunków. Ankieta jest skierowana do wszystkich zainteresowanych osób, w szczególności do przedstawicieli środowiska naukowego, szczebla rządowego, sektora organizacji pozarządowych, instytucji publicznych i think thanków.

Wypełnienie ankiety zajmie ok 10-20 minut, w zależności od zakresu podawanych informacji. Odpowiedzi są anonimowe i zostaną wykorzystane wyłącznie w celach zbadania trendów służących przygotowaniu SRIA.

Ankietę można wypełnić do 10 września 2025 roku.

Link do ankiety

W cyklu #rozmowaNCN gościnią jest dr Zofia Boni, antropolożka społeczna z Instytutu Antropologii i Etnologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, która bada, jak seniorzy odczuwają upały i jak sobie z nimi radzą.

Zmiany klimatu to nie tylko modele i prognozy – to także codzienne doświadczenia ludzi. Projekt „Doświadczenie zmian klimatycznych. Transdyscyplinarne badanie przegrzewania miast” (EmCliC), realizowany przez zespół dr Zofii Boni, skupił się na tym, jak upały wpływają na życie starszych mieszkańców miast. Badania przeprowadzono w Warszawie i Madrycie – miastach o różnym klimacie i historii adaptacji do wysokich temperatur.

Naukowcy pytali seniorów, jak odczuwają upały, jak sobie z nimi radzą i jak wpływają one na ich zdrowie. Łącząc metody nauk społecznych i przyrodniczych oraz sięgając po nowe technologie, stworzyli wielowymiarowy obraz klimatycznej codzienności. Uzupełnieniem projektu naukowego były działania w ramach inicjatywy Science and Society, które pozwoliły zespołowi przekazać wyniki seniorom, organizacjom społecznym i nawiązać ściślejszą współpracę z urzędem miasta Warszawy.

Anna Korzekwa-Józefowicz: W której dzielnicy Warszawy żyje się seniorom najlepiej, jeśli uwzględnimy zmiany klimatu?

Zofia Boni, fot. M. Łepecki/NCN Zofia Boni: Łatwiej będzie mi odpowiedzieć, której unikają latem – bo to jasno wynikało z naszych badań. Osoby uczestniczące w wywiadach mówiły, że celowo omijają Śródmieście. Zmieniają plany – wizyty u lekarza, załatwianie spraw administracyjnych czy spotkania z rodziną i znajomymi – tylko po to, żeby uniknąć przebywania w Śródmieściu w upale.

Gdzie więc szukają wytchnienia i jakie mają sposoby na upał?

Wiele osób opowiadało o lokalnych parkach – w zależności od tego, gdzie mieszkają – jako o miejscach, które potrafią być naprawdę przyjemne. Zwłaszcza, jeśli są nieco dalej od centrum albo wręcz poza miastem, jak Park Kampinoski.

Część osób – tych, które mogły sobie na to pozwolić – mówiła też o zakupie działek, zwłaszcza ogródków działkowych na terenie miasta. Albo nawet o działkach poza miastem i wyjazdach na lato jako strategii radzenia sobie z upałem.

To zresztą rozwiązanie, które obserwujemy także w innych miastach europejskich, ale dostępne głównie dla osób w uprzywilejowanej sytuacji. Bo nie każdy może sobie pozwolić na to, żeby kupić działkę i spędzać tam, poza miastem, całe lato.

Kiedy temperatury rosną, w mediach często słyszymy ostrzeżenia, skierowane właśnie głównie do osób starszych, by nie wychodziły z domu.

Zostawanie w domu to również jedna ze strategii adaptacyjnych, ale – jak pokazały nasze badania – nie zawsze skuteczna. Część osób zwracała uwagę, że spędzanie całych dni w zamkniętym, dodatkowo zacienionym, mieszkaniu negatywnie wpływało na ich samopoczucie fizyczne i psychiczne. Pojawiało się poczucie izolacji, przygnębienie.

Poza tym, choć wiele mieszkań daje wytchnienie od upału, zdarzają się też takie, które bardzo się nagrzewają i stają się wręcz niebezpieczne. Dlatego niektórzy mówili, że spędzali dni w supermarketach czy centrach handlowych – dlatego, że tam było po prostu chłodniej. Podkreślali jednak, że to frustrujące doświadczenie. Krążenie po sklepie, jednocześnie nie chcąc lub nie mogąc wydawać pieniędzy, to dla naszych badanych nie był odpoczynek, to była strategia przetrwania.

W dyskusjach o zmianach klimatu mówi się najczęściej o skutkach, które będą miały one dla przyszłych pokoleń. Państwo skoncentrowali się na seniorach. Skąd taki dobór grupy?

Rzeczywiście w dominującej narracji wciąż funkcjonuje przekonanie, że skutki zmian klimatycznych dopiero nadejdą w przyszłości. I w tym sensie będą dotyczyć przyszłych pokoleń. Tymczasem nam zależało na pokazaniu, że te zmiany to nie odległa perspektywa, lecz coś, co już się dzieje i czego na co dzień doświadczamy – jak chociażby w przypadku upałów, które badaliśmy. A ich konsekwencje najsilniej odczuwają osoby szczególnie wrażliwe na stres cieplny, czyli między innymi seniorzy. Przy użyciu różnych metod przyglądaliśmy się więc temu, jak osoby starsze radzą sobie z upałami, jak je odczuwają, jak reagują na nie i jak się do nich adaptują.

Jakie to były metody?

W projekcie zastosowaliśmy podejście interdyscyplinarne, łącząc modelowanie klimatyczne i epidemiologiczne – służące analizie wpływu upałów na zdrowie osób starszych – ze społecznymi badaniami ilościowymi i jakościowymi przeprowadzonymi w Warszawie i Madrycie.

Jednym z głównych elementów był tzw. termosondaż – badanie, które objęło reprezentatywną grupę ponad tysiąca starszych mieszkańców w każdym z tych miast. Łączyło ono ankiety z pomiarami temperatury. Równolegle prowadziliśmy badania jakościowe z wykorzystaniem metod etnograficznych, także połączone z pomiarami temperatury, wywiadów fokusowych oraz warsztatów partycypacyjnych. Na podstawie badań etnograficznych w Madrycie powstał również film „Fala”, z uczestnikami badań.

Zależało nam na połączeniu danych uznawanych za obiektywne – takich jak pomiary temperatury – z subiektywnymi doświadczeniami i odczuciami osób starszych. Dzięki temu uzyskaliśmy wielowymiarowy obraz życia codziennego w warunkach narastających upałów.

Intuicyjnie wydaje się, że mieszkańcy Madrytu powinni być lepiej przystosowani do upałów niż warszawiacy – po prostu dlatego, że mieli czas przywyknąć do wyższych temperatur.

To była jedna z naszych hipotez i powód, dla którego wybraliśmy Warszawę, gdzie mieszkańcy historycznie radzili sobie raczej z zimnem, i Madryt – miasto kulturowo bardziej przyzwyczajone do upałów. Nasze wnioski częściowo tę intuicję potwierdziły. Osoby starsze mieszkające w Madrycie mają większą świadomość tego, jak upał wpływa na ich ciało i zdrowie, i lepiej potrafią wychwycić moment, kiedy należy podjąć działania, żeby uniknąć przegrzania. Różnice widać zarówno na poziomie indywidualnych praktyk, jak i miejskiej infrastruktury.

Jednak nawet jeżeli temperatura w Warszawie jest obiektywnie niższa niż w Madrycie, warszawiakom może być trudniej. Nasze ciała, mieszkania i całe miasta nie są dostosowane do długotrwałych upałów. Dlatego paradoksalnie łatwiej może być sobie poradzić z temperaturą 35 stopni Celsjusza w Madrycie niż 25 stopni w Warszawie.

Nie oznacza to jednak, że dla starszych osób w Madrycie upały nie stanowią dużego problemu – wręcz przeciwnie. Tamtejsze temperatury także rosną, coraz częściej dochodzą latem do 40 stopni, więc mimo pewnego przyzwyczajenia, problem jest odczuwalny również tam.

Mieszkania na południu są lepiej dostosowane do gorącego lata, więc może przynajmniej nie stają się taką pułapką dla seniorów?

Sposób budowania był tam przez dekady dostosowywany do wysokich temperatur – jasne elewacje, okiennice, wszystko po to, by w mieszkaniach było choć trochę chłodniej. W Madrycie klimatyzację ma też znacznie więcej osób niż w Warszawie, ale wiele z nich korzysta z niej bardzo oszczędnie. Ze względu na wysokie koszty energii często włączają ją tylko na 10–15 minut, by lekko schłodzić wnętrze – i zaraz wyłączają. Po prostu nie stać ich na więcej.

Rozmawiamy o upałach, choć w tym roku lato w Warszawie nie jest szczególnie gorące – co zresztą bywa wykorzystywane przez osoby podważające istnienie zmian klimatycznych. Czy w trakcie badań zetknęli się Państwo z takimi postawami również wśród seniorów?

Są badania, do których się odwoływaliśmy, stawiające hipotezę, że osoby najbardziej dotknięte skutkami zmian klimatu są też bardziej świadome ich istnienia. Często przywołuje się tu społeczności wyspiarskie – i faktycznie w wielu przypadkach ta świadomość jest tam wysoka. Jednocześnie jednak często brakuje świadomości tego, że ekstremalne zjawiska pogodowe, których doświadczamy – takie jak upały, pożary, ulewy i związane z nimi powodzie – są konsekwencją antropogenicznych zmian klimatu.

Co nas zaskoczyło, skala tej świadomości wśród naszych badanych była bardzo duża. Zarówno w Warszawie, jak i w Madrycie, osoby starsze dobrze rozumiały, że to, czego doświadczają, ma związek ze zmianami klimatycznymi. 71% osób biorących udział w termosondażu w Warszawie uznało, że zmiany klimatu wpływają na ich codzienne życie, a aż 95% łączyło coraz częstsze i intensywniejsze fale upałów właśnie z tym zjawiskiem.

Mam wrażenie, że ta grupa – osoby starsze – dostrzegła powagę sytuacji wcześniej niż inne. Wynika to zarówno z ich szczególnej wrażliwości fizjologicznej, jak i społecznej. Zaczęliśmy realizować te badania w 2020 roku, czyli pięć lat temu. W tym czasie naprawdę sporo się zmieniło – zarówno jeśli chodzi o rosnące temperatury, jak i sposób, w jaki mówi się dziś o upałach. Temat ten zdecydowanie zyskał na znaczeniu, a świadomość zagrożeń z nim związanych wyraźnie wzrosła.

Uczestnicy naszych badań opowiadali, że już kilka lat wcześniej przewidywali, że upały będą dla nich coraz większym wyzwaniem – i podejmowali konkretne działania: jedni kupili działkę, żeby mieć gdzie się schronić, inni inwestowali choćby w wiatraki.

Osoby szczególnie narażone na stres cieplny, źródło: EmCliC Mówimy o rozwiązaniach indywidualnych. A w jaki sposób miasta powinny się przygotować, by ułatwić życie seniorom?

Pytaliśmy o to w trakcie warsztatów partycypacyjnych zrealizowanych w ramach Inicjatywy Science and Society w tym roku. Interesowało nas, co – z perspektywy osób starszych – warto zmienić w miejskiej polityce adaptacyjnej.

Uczestnicy zgłaszali bardzo konkretne pomysły. Mówili, że w Warszawie brakuje łatwego dostępu do wody pitnej – poidełek jest mało, są trudne do znalezienia i często nie wiadomo, czy w ogóle działają. Wiele osób mówiło też o braku cienia w przestrzeni publicznej – nawet w parkach ławki bywają w pełnym słońcu, a dojście do nich, zwłaszcza w upale, bywa uciążliwe. Wymyślili otwieranie miejsc chłodzących – które jak się okazało właśnie tego lata zostały w Warszawie otwarte – zwracając uwagę na to, że dotarcie do nich może być dla wielu seniorów po prostu niemożliwe, bo są za daleko albo trzeba się tam dostać przez rozgrzane skrzyżowania i niezacienione przystanki.

Bardzo ciekawym pomysłem były tzw. półkolonie chłodzące – czyli zorganizowane wyjazdy poza miasto, choćby na jeden dzień, żeby osoby starsze mogły odpocząć od miejskiego upału. Pojawiła się też propozycja miejskiego dofinansowania na dostosowanie mieszkań do rosnących temperatur – na przykład na montaż markiz czy okiennic, które poprawiają komfort w czasie gorących dni. Te głosy stały się dla nas punktem wyjścia do dalszych rozmów z ekspertami i przedstawicielami miasta.

Takie propozycje znajdują zrozumienie u osób zarządzających miastem?

Wiele działań adaptacyjnych ma charakter bardzo indywidualny. Obowiązek radzenia sobie z upałem spada w dużej mierze na jednostki, a tu ogromne znaczenie mają kwestie społeczno-ekonomiczne – nie każdy może sobie pozwolić na wyjazd z miasta czy na zainstalowanie i używanie klimatyzacji.

Ale widać, że miasto podejmuje działania, które mają złagodzić skutki wysokich temperatur. Przykładem są miejsca chłodu – otwarte po raz pierwszy w tym roku, jest ich w Warszawie blisko 150. To miejsca użyteczności publicznej, gdzie można odpocząć od skwaru. Powstaje też coraz więcej poidełek z wodą. Problemem pozostaje jednak komunikacja – choć istnieją mapy pokazujące, gdzie znajdują się miejsca chłodu czy źródełka, wielu seniorów po prostu nie wie, że takie informacje są dostępne albo gdzie ich szukać. Oprócz samych rozwiązań potrzebujemy też lepszego informowania i docierania z tą wiedzą do osób, które najbardziej jej potrzebują.

Ważne są rozwiązania systemowe, dostępne dla wszystkich. Tylko takie działania – powszechne i publiczne – mogą realnie wspierać osoby najbardziej narażone na stres cieplny. Adaptacja do upałów nie powinna być jedynie prywatną sprawą każdego z nas, ale elementem polityki miejskiej, wspólnej odpowiedzialności i sprawiedliwości klimatycznej.

Nie każdy może pozwolić sobie na zainstalowanie klimatyzacji albo jej intensywne używanie, jak wspomniani seniorzy z Madrytu.

Klimatyzacja to w ogóle przykład tzw. maladaptacji, czyli działań, które pozornie pomagają, ale w dłuższej perspektywie mogą pogarszać sytuację. Indywidualna klimatyzacja rzeczywiście przynosi ulgę – schładza mieszkanie, poprawia komfort termiczny – ale jednocześnie może mieć negatywne skutki. Nie tylko zdrowotne, bo organizm inaczej się wtedy przyzwyczaja do wysokich temperatur, ale też środowiskowe. Masowe użycie klimatyzatorów w miastach zwiększa efekt miejskiej wyspy ciepła i podnosi temperaturę w mieście, wiąże się też z większym zużyciem energii z paliw kopalnianych.

Czyli poprawiamy sobie warunki lokalnie, ale jednocześnie pogarszamy je innym. I warto o tym mówić, bo to pokazuje, jak nierówna może być adaptacja do zmian klimatu. Możemy dojść do sytuacji, w której część osób żyje w klimatyzowanych mieszkaniach, pracuje w klimatyzowanych biurach i jeździ klimatyzowanymi samochodami, a pozostali – bez dostępu do takich rozwiązań – odczuwają coraz większe skutki upałów. Ten społeczny wymiar adaptacji i kwestie sprawiedliwości klimatycznej naprawdę warto mieć na uwadze.

Profesor Tomasz Dietl, przewodniczący Rady NCN, został laureatem japońskiej nagrody Tohoku University International Award – Special Award. Uroczyste wręczenie Nagrody odbędzie w październiku, podczas obchodów Dnia Absolwenta Uniwersytetu Tohoku.

Profesor Dietl jest cenionym na świecie fizykiem teoretycznym, znanym ze swoich prac w dziedzinie spintroniki i materiałów topologicznych. Jego artykuł z 2000 roku opublikowany w Science, w którym zaproponował teorię ferromagnetyzmu w rozcieńczonych półprzewodnikach magnetycznych, jest najczęściej cytowaną publikacją w historii Uniwersytetu Tohoku. Prof. Dietl odegrał kluczową rolę w rozwoju badań nad spintroniką na tej uczelni. Od 1999 roku był profesorem w Instytucie Badań Komunikacji Elektrycznej (Research Institute of Electrical Communication), a w latach 2012–2023 pełnił funkcję głównego badacza (Principal Investigator) w Advanced Institute for Materials Research (AIMR). Profesor był również zaangażowany w międzynarodowy program studiów doktoranckich GP-Spin na Uniwersytecie Tohoku, w ramach którego opiekował się wieloma doktorantami.

Prof. Tomasz Dietl podczas Dni NCN w Rzeszowie, fot. Łukasz Bera Profesor związany jest od lat z Instytutem Fizyki Polskiej Akademii Nauk, gdzie uzyskał habilitację i tytuł profesora. Był tam kierownikiem i założycielem Laboratorium Badań Kriogenicznych i Spintronicznych, a obecnie kieruje Międzynarodowym Centrum Sprzężenia Magnetyzmu i Nadprzewodnictwa z Materią Topologiczną - MagTop, finansowanym z grantu Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. Doświadczenie badawcze zdobywał podczas staży podoktorskich w Ecole Polytechnique w Paryżu i na Uniwersytecie Technicznym w Monachium. Pracował też jako profesor wizytujący Uniwersytetu Keplera w Linzu, Uniwersytetu Fouriera w Grenoble, Uniwersytetu Tohoku w Sendai i oraz Uniwersytetu w Orsay. Był też profesorem zwyczajnym w Instytucie Fizyki Teoretycznej Uniwersytetu Warszawskiego (2004-2016).

Badacz jest laureatem Nagrody im. Marii Skłodowskiej-Curie w Polsce (1997), Nagrody Naukowej im. Aleksandra von Humboldta w Niemczech (2003), Europejskiej Nagrody Fizycznej Agilent Technologies (2005, z Davidem D. Awschalomem i Hideo Ohno) za pionierskie prace, które utorowały drogę do powstania spintroniki półprzewodnikowej, Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (2006) oraz Medalu im. Mariana Smoluchowskiego Polskiego Towarzystwa Fizycznego (2010). W 2013 r. otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski.

Uniwersytet Tohoku, który mieści się w mieście Sendai w prefekturze Miyagi, jest jednym z wiodących państwowych uniwersytetów w Japonii. Związki prof. Tomasza Dietla z Uniwersytetem Tohoku sięgają lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Wyróżnienie Tohoku University International Award ustanowione zostało w 2022 roku i przyznawane jest osobom związanym z uczelnią, które, poprzez swoją działalność na arenie międzynarodowej, w znaczący sposób przyczyniły się do zwiększenia jej rozpoznawalności na całym świecie.

Przedstawiamy wyniki konkursu SONATINA 9. Granty na zatrudnienie w jednostkach, prowadzenie badań oraz staże zagraniczne otrzymało 50 osób rozpoczynających karierę w nauce.

SONATINA to szansa dla osób ze stopniem doktora, które chciałyby rozwijać swoją karierę naukową i zdobyć doświadczenie w roli kierownika projektu. W tej edycji o finansowanie mogły ubiegać się osoby, które uzyskały stopień doktora w okresie od 1 stycznia 2022 r. do 31 grudnia 2024 r., a także osoby które w momencie składania wniosku nie miały jeszcze stopnia doktora, ale były zobowiązały się go uzyskać do 30 czerwca. 

Laureaci SONATINY otrzymują środki na pełnowymiarowe zatrudnienie w jednostce na terenie Polski (innej niż ta, w której uzyskali stopień doktora) przez 24 lub 36 miesięcy oraz prowadzenie badań, czyli np. wynagrodzenia dla wykonawców (tzw. dodatkowe), zakup materiałów i drobnego sprzętu, usługi obce, wyjazdy, wizyty, konsultacje. Muszą także odbyć staż trwający od 3 do 6 miesięcy w zagranicznym ośrodku naukowym.

W dziewiątej edycji konkursu SONATINA do NCN spłynęło 249 wniosków. Były one oceniane w superpanelach, czyli przez zespoły ekspertów powołane dla trzech grup nauk: humanistycznych, społecznych i o sztuce (HS), ścisłych i technicznych (ST) oraz nauk o życiu (NZ). Procedura oceny wniosków w SONATINIE jest tradycyjnie dwuetapowa, jak w większości konkursów grantowych NCN, z tą różnicą, że na II etapie oceny kierownik projektu zapraszany jest dodatkowo na rozmowę kwalifikacyjną w siedzibie NCN.

Finansowanie otrzymało 50 naukowczyń i naukowców, na realizację projektów z obszaru badań podstawowych lub aplikacyjnych. Na liście laureatów znalazło się 15 przedstawicieli nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce, 22 osoby reprezentujące nauki ścisłe i techniczne oraz 13 reprezentantów nauk o życiu. Łączna wartość przyznanych im grantów to ponad 44,7 mln zł. Liczbowy wskaźnik sukcesu w konkursie wyniósł 20,08%.

Listy rankingowe SONATINA 9

Listy rankingowe SONATINA 9 w .pdf

Badania laureatów

W grupie nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce w gronie laureatów znalazła się dr Łucja Doradzińska, która na Uniwersytecie Jagiellońskim zrealizuje projekt pt. „Widzimy to czego się spodziewamy, czy to co chcemy zobaczyć? Wspólny wpływ oczekiwań i endogennej uwagi na świadomość wzrokową”. Naukowczyni będzie badać procesy zachodzące w naszych mózgach, które pozwalają nam zbudować w sobie świadomość otaczającego nas świata, na podstawie docierających do nas bodźców zewnętrznych. Szczególną uwagę poświęci roli uwagi oraz oczekiwań w budowaniu subiektywnej świadomości.

Dr Honorata Sroka w Instytucie Badań Literackich PAN zrealizuje projekt poświęcony awangardowym archiwom w Europie Środkowo-Wschodniej. Naukowczyni zbada praktyki archiwalne neo-awangard oraz zajmie się opracowaniem terminu “awangardowe archiwum” poprzez prześledzenie niekonwencjonalnych podejść do kolekcjonowania obiektów w latach 60. i 70. XX wieku.

W grupie nauk ścisłych i technicznych finansowanie otrzymał między innymi dr inż. Matt Hepburn, który zrealizuje grant SONATINA na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Naukowiec wraz z zespołem zajmie się opracowaniem metody wykrywania tkanki nowotworowej, która mogłaby być pomocna podczas operacji usunięcia raka piersi w ramach tzw. chirurgii oszczędzającej. Tego rodzaju operacje przeprowadza się u pacjentek na wczesnym etapie choroby, w celu usunięcie guza przy zachowaniu jak największej ilości zdrowej tkanki piersi. Obecnie chirurdzy nie dysponują narzędziem, które pozwoliłoby im na identyfikację i usunięcie wszystkich komórek nowotworowych podczas operacji. Guzy są usuwane z marginesem, co w praktyce przekłada się na konieczność reoperacji u części pacjentek. Obiecującą metodą obrazowania w tym kontekście jest dynamiczna optyczna tomografia koherencyjna (OCT), która jednak obecnie nie jest w stanie dostarczyć wyników w czasie odpowiadającym czasowi operacji. Celem prac zespołu dra Hepburna będzie opracowanie ulepszonej wersji dOCT.

Dzięki grantowi SONATINA dr Dominika Łuców w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego PAN zajmie się badaniem ameb skorupkowych. Ameby zasiedlają między innymi jeziora i torfowiska, są bardzo wrażliwe na zmiany zachodzące w środowisku, dzięki czemu stanowią doskonałe gatunki wskaźnikowe, wykorzystywane m.in. w rekonstrukcjach paleoekologicznych. Dr Łuców skoncentruje się na ocenie bioróżnorodności i potencjalnego wykorzystania ameb skorupkowych do rekonstrukcji zmian środowiskowych w regionie rolniczym Europy Środkowej, w szczególności do śledzenia procesów eutrofizacji jezior.

Wśród laureatów w grupie nauk o życiu jest dr Aleksandra Tempes, która na Uniwersytecie Warszawskim zrealizuje badania dotyczące mechanizmów leżących u podstaw padaczki noworodkowej. To ciężka choroba neurologiczna, będąca następstwem encefalopatii okołoporodowej – uszkodzenia mózgu spowodowanego zmniejszeniem prężności tlenu we krwi. Padaczka może mieć podłoże genetyczne. W trakcie wcześniejszych badań zrealizowanych we współpracy z naukowcami z Kanady, naukowczyni wzięła udział w odkryciu nowej mutacji genetycznej u dziecka chorego na padaczkę okołoporodową. Teraz w ramach grantu SONATINA przeanalizuje, w jaki sposób nowo odkryta mutacja wpływa na funkcjonowanie neuronów i jakie mechanizmy leżą u podstaw jej związku z padaczką.

Grant SONATINA na Politechnice Gdańskiej zrealizuje dr Michał Pierański. Głównym obszarem jego zainteresowań jest przeciwdrobnoustrojowa inaktywacja fotodynamiczna (aPDI), obiecująca forma terapii zakażeń bakteryjnych, która mogłaby być alternatywą w obliczu rosnącej antybiotykooporności bakterii. Wcześniej zespół z udziałem dra Pierańskiego badał możliwość wykorzystania aPDi do zwalczania zakażeń wywołanych przez Streptococcus agalactiae, szczep bakterii zagrażający życiu noworodków, będący także źródłem infekcji u kobiet w ciąży, osób starszych oraz z obniżoną odpornością. Ostatnio w trakcie prac naukowcy zaobserwowali rozwój tolerancji bakterii na aPDI. W projekcie SONATINA dr Pierański będzie badać, które geny są niezbędne do rozwoju takiej tolerancji.

Otwieramy nabór wniosków o finansowanie komponentów badawczych dla naukowczyń i naukowców, którzy wrócą do Polski w ramach programu Polskie Powroty NAWA 2024.

Polskie Powroty NAWA to program Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej (NAWA), umożliwiający wyróżniającym się polskim naukowcom pracującym za granicą powrót do Polski i prowadzenie badań w polskich uczelniach, instytutach naukowych lub instytutach badawczych. Młodzi i doświadczeni naukowcy mogą się w nim ubiegać o środki na zbudowanie w Polsce własnej grupy projektowej i prowadzenie badań naukowych lub prac rozwojowych. Więcej o programie.

Narodowe Centrum Nauki dzięki współpracy z Narodową Agencją Wymiany Akademickiej finansuje komponenty badawcze realizowane przez naukowców powracających do Polski w ramach Polskich Powrotów NAWA.

OGŁOSZENIE

Nabór wniosków w NCN jest otwarty dla naukowców, którzy otrzymali finansowanie w konkursie Polskie Powroty NAWA 2024 i w których zostały zaplanowane komponenty badawcze. Komponenty muszą mieć pozytywną rekomendację zespołu oceniającego NAWA. Wśród 11 laureatów konkursu Polskie Powroty NAWA 2024 znalazło się 10 takich projektów.

Komponenty badawcze można realizować w ciągu pierwszych 18 miesięcy projektu. Maksymalna wysokość finansowania dla jednego komponentu to 200 tys. zł. Budżet przeznaczony przez Radę NCN na realizację komponentów badawczych w ramach programu Polskie Powroty NAWA 2024 wynosi 2 mln zł.

Wnioski o finansowanie komponentów należy składać w systemie OSF. W NCN zostaną poddane wyłącznie ocenie formalnej, ponieważ ich ocenę merytoryczną przeprowadziła NAWA.

Publikujemy trzecią listę rankingową działań naukowych zakwalifikowanych do finansowania w konkursie MINIATURA 9. Granty o łącznej wartości niemal 2,9 mln zł trafiły do 74 osób.

O sfinansowanie działań naukowych w konkursie MINIATURA 9 mogą starać się naukowczynie i naukowcy, którzy nie byli dotąd laureatami konkursów NCN a stopień doktora uzyskali nie wcześniej niż w 2013 roku. Muszą również posiadać w swoim dorobku co najmniej jedną opublikowaną pracę lub co najmniej jedno dzieło bądź dokonanie artystyczne lub artystyczno-naukowe. Działania obejmujące dowolną tematykę z obszaru badań podstawowych, mogą być prowadzone w formie badań wstępnych, kwerend lub wyjazdów o charakterze naukowym, a maksymalny czas ich realizacji to 12 miesięcy. Całkowity budżet działania musi mieścić się w przedziale 5-50 tys. zł.

Sztuczna inteligencja w humanistyce

W obszarze nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce finansowanie otrzymało 26 działań naukowych. Wśród poruszanych przez laureatów tematów znalazł się m.in. wpływ sztucznej inteligencji na różne dziedziny życia i dyscypliny naukowe. Dr Sebastian Zieliński z Politechniki Warszawskiej przeprowadzi kwerendę na temat prawnych aspektów wykorzystania systemów sztucznej inteligencji w śledztwach wewnętrznych. Badania pilotażowe i kwerenda dra Dominika Horodyskiego z Uniwersytetu SWPS będą zmierzać do zmapowania praktyk instytucjonalnych i wyzwań proceduralnych związanych z wykorzystaniem sztucznej inteligencji w arbitrażu pomiędzy inwestorem a państwem. Natomiast dr Paweł Aleksandrowicz z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie sprawdzi, jak w odbiorze widzów wypada tłumaczenie napisów filmowych wygenerowane przez AI w porównaniu z tłumaczeniem wykonanym przez człowieka oraz tłumaczeniem post-edytowanym.

Choroby neurodegeneracyjne i neuropsychiatryczne

W naukach o życiu do finansowania zostały zakwalifikowane 22 działania naukowe. W zdecydowanej większości dotyczą one kwestii medycznych związanych z doskonaleniem terapii, poprawą jakości życia pacjentów lub mechanizmów rozwoju różnego rodzaju chorób, m.in. neurodegeneracyjnych i neuropsychiatrycznych. Dr Wojciech Krzeptowski z Instytutu Farmakologii im. J. Maja PAN zbada cytoplazmatyczne G-kwadrupleksy RNA w chorobie Alzheimera, z wykorzystaniem neuronów wyprowadzonych z ludzkich indukowalnych komórek macierzystych (hiPSCs). Dr Kinga Sałaciak z Uniwersytetu Jagiellońskiego, realizując badania wstępne skupi się na celowaniu w szlaki sygnalizacyjne receptora D2 u myszy, w poszukiwaniu szansy na poprawę plastyczności poznawczej w zaburzeniach neuropsychiatrycznych, a dr Krzysztof Szymoński z Uniwersytetu Jagiellońskiego przeanalizuje wpływ czynników środowiskowych na neurodegenerację.

Doskonalsze technologie budowlane

W obszarze nauk ścisłych i technicznych eksperci wyróżnili 26 działań, m.in.  pokazujących wpływ badań podstawowych na przyszłość i doskonalenie technologii budowlanych. Dr Magdalena Małecka z Politechniki Śląskiej przeprowadzi badania wstępne nad nowymi farbami zawierającymi w składzie zaawansowane materiały bazujące na nanowęglach, do potencjalnego wykorzystania w konserwacji budynków. Dr hab. Hanna Koshlak z Politechniki Świętokrzyskiej w ramach badań pilotażowych sprawdzi możliwość integracji fotowoltaiki z oknami ogrzewanymi elektrycznie, w celu zwiększenia efektywności energetycznej budynków.

Lista wszystkich działań zakwalifikowanych do finansowania w konkursie MINIATURA 9

Lista rankingowa nr 3 w konkursie MINIATURA 9 (.pdf)

Statystyki

Finansowanie w poszczególnych grupach nauk:

• nauki humanistyczne, społeczne i o sztuce – 26 działań o wartości 705 641 zł
• nauki ścisłe i techniczne – 26 działań o wartości 1 129 788 zł
• nauki o życiu – 22 działania o wartości 1 052 927 zł

Finansowanie łącznie: 2 888 356 zł.

Ostatnia szansa na złożenie wniosku

Wnioski w konkursie MINIATURA 9 przyjmujemy jeszcze do końca lipca do godz. 16.00. Zachęcamy do skorzystania z ostatnich dni naboru.

Podczas oceny wniosków eksperci wybrani przez Radę NCN biorą pod uwagę m.in. osiągnięcia naukowe osoby wskazanej do realizacji działania naukowego, poziom naukowy działania, możliwość jego wykonania i potencjalny wpływ na rozwój dyscypliny, zasadność realizacji działania, zasadność planowanych kosztów w stosunku do przedmiotu i zakresu działania naukowego, a także sposób przygotowania wniosku.

Budżet dziewiątej edycji MINIATURY wynosi 20 mln zł i jest podzielony proporcjonalnie na wszystkie miesiące naboru, od lutego do lipca. Przypominamy, że jednym z warunków uzyskania finansowania, oprócz rekomendacji od ekspertów, jest zmieszczenie się wniosku w puli przeznaczonej na dany miesiąc.