Prof. Justyna Olko, członkini Rady NCN w latach 2018-2022, oraz prof. Michał Tomza, laureat Nagrody NCN, zostali wybrani do grona 32 ambasadorów Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (European Research Council, ERC).

To nowa inicjatywa, wspólnie realizowana przez ERC i Stowarzyszenie Stypendystów ERC. Jej celem jest promocja pionierskich badań naukowych oraz podkreślanie ich znaczenia dla społeczeństwa i gospodarki.

Prof. Justyna Olko jest historyczką, socjolingwistką i etnolożką, kieruje Centrum Zaangażowanych Badań nad Ciągłością Kulturową na Wydziale „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego. Dwukrotnie otrzymała granty ERC – Starting (2012) i Consolidator (2020). Była członkinią Rady NCN.

Prof. Michał Tomza specjalizuje się w kwantowym opisie materii w ultraniskich temperaturach, w tym teorii oddziaływań i zderzeń ultrazimnych atomów, jonów i cząsteczek. Pracuje na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego, jest laureatem Nagrody NCN (2020) oraz ERC Starting Grant (2022).

Oboje badacze realizowali lub realizują projekty finansowane przez NCN.

Promować badania, zwiększyć widoczność ERC

Inicjatorzy programu ERC chcą wzmocnić widoczność agencji w Europie i poza nią, zwiększyć świadomość znaczenia badań podstawowych i frontier research oraz pokazywać ich wpływ na rozwój technologiczny, społeczny i cywilizacyjny.

Ambasadorowie i ambasadorki będą również zaangażowani w działania na rzecz lepszego zrozumienia roli nauki w przeciwdziałaniu globalnym zagrożeniom, takim jak kryzys klimatyczny, zagrożenia dla demokracji czy zdrowia publicznego. Program zakłada wspieranie komunikacji z otoczeniem społecznym, przeciwdziałanie dezinformacji oraz wzmacnianie jakości ewaluacji nauki i transparentności finansowania badań.

– Naszym celem jest również zwiększenie sukcesu polskich badaczek i badaczy w pozyskiwaniu grantów ERC, generowanie bardziej efektywnego wsparcia dla procesu aplikowania oraz realizacji projektów, a także identyfikacja barier, które wciąż utrudniają ten proces. Agencja oczekuje, że działania ambasadorów będą aktywnie wspierane przez ich uczelnie, Krajowe Punkty Kontaktowe, ministerstwa odpowiedzialne za naukę oraz inne instytucje w krajach członkowskich – podkreślają polscy ambasadorowie.

Europejska reprezentacja

Do grona ambasadorów wybrano 17 kobiet i 15 mężczyzn z 21 państw członkowskich UE oraz pięciu krajów stowarzyszonych: Izraela, Norwegii, Szwajcarii, Turcji i Wielkiej Brytanii. Reprezentują oni wszystkie dziedziny badań: nauki społeczne, humanistyczne, fizyczne, inżynieryjne i przyrodnicze.

– Ta sieć ma ogromny potencjał, by skutecznie promować badania pionierskie w całej Europie. Musimy wspólnie przypominać naszym współobywatelom, że finansowanie tego typu badań to nie opcja, lecz konieczność – warunek długofalowego rozwoju i dobrobytu Europy – mówiła podczas inauguracji programu prof. Maria Leptin, przewodnicząca ERC.

Ambasadorowie Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych, fot ERC

W marcu w Krakowie odbyły się trzy wydarzenia strategiczne dla przyszłości Europejskiej Chmury Otwartej Nauki (EOSC). Dwa pierwsze spotkania: obrady Rady Sterującej EOSC oraz EOSC European Tripartite Event, będący posiedzeniem Zarządu Trójstronnego Partnerstwa, miały miejsce 24 i 25 marca i zostały zorganizowane w ramach Prezydencji Polski w Radzie Unii Europejskiej. Zgromadziły ekspertów Partnerstwa EOSC, Komisji Europejskiej oraz Stowarzyszenia EOSC, reprezentujących 42 państwa członkowskie i stowarzyszone z programem Horyzont Europa, a ich celem było omówienie kluczowych zagadnień związanym z udostępnianiem danych badawczych i zasobów cyfrowych w Europie oraz dalsze kroki w kierunku wypracowania konsensusu dotyczącego modelu funkcjonowania i trwałości EOSC po 2027 r. 25 marca odbyła się także trzecia edycja wydarzenia EOSC National Tripartite Event Poland 2025 (NTE Poland 2025), w której wzięło udział 24 ekspertów reprezentujących 14 instytucji badawczych, 4 organizacje finansujące naukę oraz 6 infrastruktur badawczych.

Opinia Rady Sterującej EOSC na temat Dziesiątego Programu Ramowego Unii Europejskiej w zakresie badań naukowych i innowacji (FP10)

W czasie spotkania 24 marca Rada Sterująca EOSC podkreśliła znaczenie EOSC jako kluczowego filaru dla badań i innowacji na jednolitym rynku europejskim. W przyjętej opinii, zatytułowanej: The European Open Science Cloud As A Cornerstone Of A “Fifth Freedom” In Research And Innovation, Rada zwraca uwagę na rolę EOSC w stymulowaniu innowacji, wzroście gospodarczym i wzmacnianiu konkurencyjności Europy. Dokument zawiera rekomendacje dotyczące rozwoju i wdrażania EOSC w 10. Programie Ramowym.

EOSC jako kluczowy gracz w europejskich badaniach, konkurencyjności i zdolnościach innowacyjnych

25 marca w czasie European Tripartite Event (ETE), Zarząd Trójstronny omówił rozwój wzmocnionej narracji politycznej dla EOSC, której celem jest wsparcie decydentów politycznych i interesariuszy Partnerstwa w lepszym osadzeniu EOSC w europejskich i krajowych agendach politycznych, z uwzględnieniem bieżących strategii, polityk i inicjatyw.

W tym kontekście opracowano dokument Why EOSC is Pivotal to European Competitiveness, który podkreśla centralne znaczenie EOSC w europejskiej strategii badań i innowacji. Dokument wskazuje, że EOSC przyczynia się do realizacji kluczowych priorytetów, takich jak: wzmacnianie zdolności innowacyjnych, zwiększanie efektywności badań, budowanie przywództwa naukowego i technologicznego, zapewnienie suwerenności cyfrowej i danych, a także bezpieczeństwa badań. Podkreślono, iż poprzez promowanie współpracy, zaufania, efektywności i bezpieczeństwa w środowisku badawczym, EOSC stymuluje przełomowe innowacje, jednocześnie wspierając rozwój Otwartej Nauki.

Ponadto w czasie ETE w Krakowie, zaprezentowano i zatwierdzono Podręcznik Federacji EOSC stanowiący kluczowy przewodnik dla organizacji zainteresowanych dołączeniem do Federacji. Zawiera szczegółowe informacje na temat jej podstawowych elementów, takich jak architektura, zarządzanie i operacyjność. Ponad 40 wolontariuszy reprezentujących społeczności EOSC uczestniczyło w jego opracowaniu, co sprawia, że podręcznik jest kompleksowym i reprezentatywnym źródłem wiedzy dla przyszłych węzłów oraz dostawców usług.

EOSC National Tripartite Event Poland 2025 w Krakowie

Trzecim z marcowych wydarzeń skupionych wokół otwartej nauki był EOSC National Tripartite Event Poland 2025 (NTE Poland 2025). Wydarzenie zainaugurowali prof. Krzysztof Jóźwiak, dyrektor NCN oraz Michał Goszczyński, zastępca dyrektora Departamentu Innowacji i Rozwoju w Ministerstwie Nauki
i Szkolnictwa Wyższego. W swoich wystąpieniach podkreślili oni strategiczne znaczenie EOSC dla zwiększania innowacyjności, konkurencyjności i efektywności polskiej nauki. Podczas inauguracji zaprezentowano również sukces krajowego środowiska naukowego – wybór polskiego węzła krajowego EOSC-PL do grona 13 organizacji budujących Federację EOSC .

Przedstawiciele Zarządu Trójstronnego EOSC określili priorytety w okresie budowy Federacji EOSC. Wskazano na potrzebę większej widoczności i wykorzystania węzła europejskiego EOSC EU oraz zwiększanie zaangażowania w struktury federacyjne. Zaapelowano także o wypracowanie stabilnego modelu działania EOSC po 2027 r. oraz współpracę z innymi inicjatywami europejskimi, w tym EuroHPC
i Europejskimi Przestrzeniami Danych.

Ponadto odbyły się sesje tematyczne, w trakcie których zaprezentowano krajowe inicjatywy wspierające rozwój EOSC m.in. działania na rzecz tworzenia zaufanych środowisk gromadzących dane o polskiej nauce i dostępne możliwości finansowania rozwoju infrastruktur badawczych w ramach konkursów prowadzonych przez OPI PIB. Podczas dyskusji panelowej podjęto temat wyzwań w obszarze danych dziedzinowych, podkreślając ich heterogeniczność m.in. wskazano na ograniczenia w dostępności danych z CERN, w przeciwieństwie do danych astrofizycznych oraz na bariery techniczne, prawne i społeczne w dostępności danych medycznych, w tym kwestie zaufania społecznego. W czasie sesji zamykającej wydarzenie omówiono praktyczne aspekty interoperacyjności, trwałości rozwiązań i wdrażania zasad FAIR oraz wykorzystania grafów wiedzy. Pełną agendę spotkania można zobaczyć tutaj.

Co istotne wymienione wydarzenia odbyły się w przełomowym momencie prac nad kształtem przyszłej Federacji EOSC – systemu umożliwiającego ponadnarodowe współdzielenie cyfrowych zasobów naukowych. Spotkania wskazały zarówno dotychczasowe osiągnięcia, obecne wyzwania, jak i znaczenie EOSC dla przyszłości europejskich badań, konkurencyjności i innowacyjności.

Informujemy, że biuro Narodowego Centrum Nauki będzie nieczynne w dniu 2 maja 2025 r. (piątek). Przepraszamy za niedogodności.

Trwa rejestracja na międzynarodową konferencję „Europe and Mobilities: Challenges and Opportunities for Socio-Economic Transformations”, która odbędzie się 4-6 czerwca 2025 roku na Uniwersytecie Warszawskim. NCN jest jednym z partnerów wydarzenia i organizuje dwa panele tematyczne.

Rozpoczęła się rejestracja na konferencję „Europe and Mobilities: Challenges and Opportunities for Socio-Economic Transformations”, organizowaną w ramach polskiej prezydencji w Radzie UE. Wydarzenie zgromadzi naukowców, decydentów politycznych oraz przedstawicieli organizacji międzynarodowych i pozarządowych, którzy będą dyskutować o kluczowych wyzwaniach społeczno-gospodarczych w Europie. W programie zaplanowano wystąpienia ekspertów oraz siedem sesji tematycznych poświęconych m.in. demografii, migracjom, transformacji cyfrowej i energetycznej oraz przyszłości demokracji.

Nasze Centrum współorganizuje dwa panele. Pierwszy z nich, „Perspektywy Europejskiego Obszaru Gospodarczego z zakresu nauk humanistycznych i społecznych” (5 czerwca, godz. 15.00-16.30), będzie poświęcony roli Europy w rozwoju platform cyfrowych oraz ich wpływowi na dobrostan człowieka i planety. Dyskusja, organizowana w ramach programu CHANSE, koordynowanego przez NCN, skupi się na takich zagadnieniach, jak powszechność, dobro publiczne, równość i suwerenność w budowie infrastruktury cyfrowej. Uczestnicy porozmawiają także o tym, jak systemy algorytmiczne i platformy cyfrowe wpływają na codzienne życie ludzi, oraz o roli regulatorów, firm i innych instytucji w kształtowaniu tych procesów. Wśród prelegentów znajdą się zarówno naukowcy, jak i przedstawiciele interesariuszy pozaakademickich, którzy wspólnie przedstawią szanse i wyzwania wynikające ze współpracy międzysektorowej. Podczas sesji będziemy również mówić o założeniach przyszłego partnerstwa Social Transformations and Resilience.

Drugi panel, „Szanse i wyzwania: młodzi naukowcy w projektach międzynarodowych” (6 czerwca, godz. 10.00–11.30), będzie dotyczył doświadczeń młodych badaczek i badaczy realizujących projekty międzynarodowe. W trakcie spotkania poruszone zostaną kwestie wyboru tematów badawczych, rozwoju kariery, bezpieczeństwa pracy, możliwości finansowania badań oraz roli mentorów i instytucji wspierających rozwój naukowców na wczesnym etapie kariery.

W trakcie wydarzenia odbędą się także międzynarodowy dzień informacyjny i spotkania brokerskie organizowane przez Krajowy Punkt Kontaktowy NCBR. Szczegółowe informacje oraz formularz rejestracyjny dostępne są na stronie konferencji.

Wydarzenie organizują Centrum Doskonałości w Naukach Społecznych oraz Ośrodek Badań nad Migracjami UW. Partnerami są NCN, NCBR i MNISW. Przedsięwzięcie jest finansowane ze środków Unii Europejskiej.

Ponad 250 uczestników z całej Europy, dyskusje o rozwoju technologii kwantowych i nowe możliwości finansowania badań w jednej z najbardziej dynamicznych dziedzin współczesnej nauki. 7 maja w Europejskim Centrum Solidarności w Gdańsku odbędzie się międzynarodowa konferencja Quantum Horizons: Science – Policy – Society – wydarzenie poświęcone technologiom kwantowym, współpracy naukowej i politykom publicznym w tej dziedzinie.

Spotkanie organizowane jest przez sieć QuantERA i Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, we współpracy z europejską inicjatywą Quantum Flagship, w ramach polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej.

Największa europejska sieć wspierająca badania kwantowe

QuantERA to sieć łącząca 41 agencji finansujących badania z 31 państw europejskich oraz z Izraela i Turcji. Od 2016 roku, najpierw jako QuantERA I, a później QuantERA II, wspiera rozwój technologii kwantowych i innowacji technologicznych poprzez finansowanie międzynarodowych projektów badawczych. Promuje również międzynarodową współpracę, monitoruje europejskie strategie w tej dziedzinie oraz opracowuje wytyczne dotyczące odpowiedzialnego prowadzenia badań. Koordynatorem sieci jest polskie Narodowe Centrum Nauki.

Nauka, polityki publiczne, innowacje

Konferencja w Gdańsku zgromadzi przedstawicieli środowisk akademickich, firm zaangażowanych w rozwój technologii kwantowych, agencji finansujących badania oraz innych instytucji. – Dla szerszej publiczności fascynujące może być prześledzenie drogi, jaką przeszły technologie kwantowe – od bardzo abstrakcyjnych i pozornie mało praktycznych, oryginalnych idei naukowych, aż po rozwój konkretnych technologii, które mogą zrewolucjonizować przyszłość. Konferencja da wgląd w ten proces – mówi prof. Konrad Banaszek z Uniwersytetu Warszawskiego, który w Narodowym Centrum Nauki pełni funkcję koordynatora naukowego sieci QuantERA.

W programie przewidziano trzy główne panele dyskusyjne:

• In the beginning was the Science – o znaczeniu badań podstawowych (moderator: prof. Artur Ekert, University of Oxford i Centre for Quantum Technologies Singapore; uczestnicy: prof. Elisabeth Giacobino z francuskiego Centre national de la recherche scientifique (CNRS) oraz prof. Gerd Leuchs z QuantERA Strategic Advisory Board i Max Planck Society),
• Quantum Coherence: The Art of Coordination – o polityce naukowej i koordynacji (moderator: prof. Tommaso Calarco, członek QuantERA Strategic Advisory Board oraz przewodniczący europejskiej Quantum Community Network),
• Quantum Interactions: The Joy of Collaboration – o współpracy międzynarodowej i doświadczeniach zespołów badawczych.

– Chcemy mocno podkreślić, że cały obszar technologii kwantowych wyrósł z badań podstawowych. Będziemy także dyskutować o tym, jak najlepiej wspierać innowacje, jak efektywnie wykorzystać potencjał europejski w technologiach kwantowych oraz jak stworzyć odpowiednie ramy organizacyjne, by ten potencjał mógł się w pełni rozwijać i przekładać na konkretne rozwiązania – podkreśla prof. Banaszek.

Nowa odsłona QuantERY

Ważnym punktem konferencji będzie prezentacja założeń nowego programu QuantERA III, którego uruchomienie planowane jest na najbliższe miesiące. Do programu dołącza również Korea Południowa, co podkreśla jego rosnący globalny zasięg.

Na uczestników czeka także bogaty program wydarzeń towarzyszących:

• sesja posterowa – prezentacja projektów finansowanych w ramach obecnej edycji programu QuantERA,
• warsztaty dla zespołów realizujących projekty wyłonione w konkursie QuantERA Call 2023 – poświęcone dobrym praktykom projektowym,
• spotkania networkingowe z przedstawicielami organizacji finansujących badania – okazja do bezpośrednich rozmów z reprezentantami krajowych agencji, wymiany doświadczeń, konsultacji dotyczących finansowania projektów oraz zacieśnienia współpracy międzyinstytucjonalnej.

Szczegółowy program wydarzenia znajduje się na stronie sieci QuantERA.

Bezpośrednio po konferencji odbędzie się XVI Sympozjum Krajowego Centrum Informatyki Kwantowej – ICTQT, które potrwa do 10 maja 2025 roku.

W Science ukazała się praca zespołu astronomów, w tym badaczy z projektu OGLE prof. Andrzeja Udalskiego, o zimnych super-Ziemiach – powszechnych, małomasywnych planetach daleko od gwiazd. Badania polskiego zespołu współfinansuje m.in. NCN.

W najnowszej pracy, opublikowanej w tygodniku Science, międzynarodowy zespół astronomów, w skład którego wchodzą astronomowie z prowadzonego w Obserwatorium Astronomicznym Uniwersytetu Warszawskiego wielkoskalowego przeglądu nieba OGLE (Optical Gravitational Lensing Experiment) kierowanego przez prof. Andrzeja Udalskiego, przedstawia szczegółowe badania dotyczące małomasywnych planet pozasłonecznych krążących w dużych odległościach wokół swoich macierzystych gwiazd. Wyniki wskazują, że tzw. zimne super-Ziemie są powszechnym składnikiem układów planetarnych – przeciętnie występują w co trzecim systemie wokół gwiazd Drogi Mlecznej.

Wizja artystyczna jak powszechne są układy planetarne wokół gwiazd Drogi Mlecznej, źródło: ESO/M. Kornmesser Jeszcze 30 lat temu nie znaliśmy żadnej planety pozasłonecznej krążącej wokół gwiazdy podobnej do Słońca. Ostatnie trzy dekady przyniosły ogromny przełom w tej dziedzinie – od pierwszych odkryć w latach 90. XX wieku astronomowie przeszli do rutynowego wykrywania planet pozasłonecznych dzięki wdrożeniu nowych metod obserwacyjnych, takich jak technika tranzytów czy mikrosoczewkowania grawitacyjnego. Projekt OGLE był jednym z pionierów tych rozwiązań i od ponad 33 lat prowadzi jeden z największych fotometrycznych przeglądów nieba.

Początek poszukiwań planet z kosmosu – m.in. przy użyciu satelitów Kepler i TESS – zapoczątkował skokowy wzrost liczby znanych planet pozasłonecznych. Dzięki temu astronomowie dysponują dziś dużą próbą systemów planetarnych, co pozwala prowadzić ich analizę statystyczną. Rozkłady mas planet oraz ich odległości od gwiazd dostarczają informacji o procesach formowania i ewolucji układów planetarnych.

Jak podkreślają polscy astronomowie, metody detekcji planet mają jednak swoje ograniczenia. Najczulsze są na układy, w których planety krążą stosunkowo blisko swoich gwiazd, dlatego znamy dziś przede wszystkim obiekty o krótkich okresach orbitalnych – poniżej jednego roku. W tej grupie szczególnie licznie występują tzw. super-Ziemie – planety o masach między masą Ziemi a Neptuna (~17 mas Ziemi), których własności statystyczne są już dość dobrze poznane.

Znacznie mniej wiadomo o planetach znajdujących się dalej od gwiazd – poza tzw. linią śniegu (1–2 jednostki astronomiczne od gwiazdy; jednostka astronomiczna: odległość Ziemia–Słońce), gdzie woda występuje w postaci lodu, a warunki sprzyjają powstawaniu olbrzymów gazowych takich jak Jowisz czy Saturn. W praktyce jedynie technika mikrosoczewkowania grawitacyjnego pozwala na detekcję planet w tych odległych rejonach. Zjawiska mikrosoczewkowania są jednak rzadkie, a liczba znanych w ten sposób planet znacząco mniejsza niż tych wykrytych innymi metodami.

Dzięki metodzie mikrosoczewkowania uzyskano już informacje o częstości występowania masywnych planet typu jowiszowego na dalekich orbitach. Wciąż jednak niewiele wiadomo na temat występowania w tych obszarach mniej masywnych planet – typu super-Ziemi.

W pracy opublikowanej w tygodniku Science autorzy scharakteryzowali tak właśnie położone, małomasywne planety wykryte metodą mikrosoczewkowania grawitacyjnego. Opisano m.in. szczegółową analizę planety znalezionej w zjawisku mikrosoczewkowania OGLE-2016-BLG-0007, odkrytym w lutym 2016 roku przez zespół OGLE. Analiza wykazała, że obiekt ten ma masę porównywalną z masą Ziemi i krąży wokół gwiazdy o masie 0,6 masy Słońca w odległości około dziesięciu jednostek astronomicznych.

– To typowa bardzo małomasywna super-Ziemia krążąca po orbicie podobnej do orbity Saturna w naszym układzie planetarnym. Nowa rekordzistka w tym zakresie – opisuje odkrytą planetę prof. Andrzej Udalski, kierownik projektu OGLE.

Mikrosoczewkowe anomalie wywołane przez małomasywne planety są wyjątkowo krótkotrwałe – trwają zwykle zaledwie około jednego dnia – i wymagają ciągłych, całodobowych obserwacji. Do dalszej analizy własności odległych super-Ziem wykorzystano dane nowo odkrytej planety w zjawisku OGLE-2016-BLG-0007 oraz 63 innych małomasywnych planet mikrosoczewkowych znalezionych wcześniej w zjawiskach mikrosoczewkowania z lat 2016–2019, które były obserwowane przez koreański projekt KMTNet, dysponujący możliwością 24-godzinnego monitorowania nieba. 38 z tych zjawisk mikrosoczewkowania zostało odkrytych przez zespół OGLE.

Po uwzględnieniu czułości detekcji określono rozkład częstości występowania planet w zależności od masy. Okazało się, że zimne super-Ziemie są bardzo powszechne – typowo występują wokół co trzeciej gwiazdy w Drodze Mlecznej.

Co więcej, rozkład częstości występowania planet nie jest potęgową funkcją masy planety. Lepsze dopasowanie uzyskano przy użyciu funkcji złożonej z dwóch składników o profilu odpowiadającym funkcji Gaussa. Może to świadczyć o różnicach w procesie formowania się planet o różnych masach. Zgodny z obserwacjami może być scenariusz jednego procesu formowania planet, w którym tylko powyżej pewnego progu masy jądra powstają planety gazowe, a poniżej – super-Ziemie. Alternatywą może być scenariusz dwóch odrębnych procesów planetotwórczych dla różnych mas – np. procesów akrecyjnych i niestabilności w dysku protoplanetarnym.

Przedstawiona w pracy analiza częstości występowania planet jest znacznym postępem w dziedzinie badań planet pozasłonecznych. Trwające i planowane przeglądy mikrosoczewkowe pozwolą w najbliższych latach zwiększyć liczbę znanych planet tego typu i zweryfikować wyniki opisane w pracy.

– Ogromne nadzieje wiążemy z misją kosmiczną Roman agencji NASA, planowaną na 2027 rok. Może ona zrewolucjonizować badania planet wykrywanych metodą mikrosoczewkowania – podobnie jak misja Kepler odmieniła badania planet tranzytujących – podsumowuje dr Przemek Mróz, współautor artykułu w Science i odkrywca wielu planet pozasłonecznych.

Projekt OGLE jest jednym z największych współczesnych przeglądów nieba. Od ponad 33 lat w ramach projektu prowadzone są systematyczne obserwacje fotometryczne ogromnych obszarów nieba z Obserwatorium Las Campanas w Chile. Projekt przyczynił się do rozwoju wielu dziedzin współczesnej astrofizyki, m.in. badań nad planetami pozasłonecznymi, strukturą Drogi Mlecznej i sąsiednich galaktyk, gwiazdami zmiennymi, kwazarami, zjawiskami przejściowymi czy badań ciemnej materii.

Projekt OGLE jest współfinansowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Narodowe Centrum Nauki (granty MAESTRO, OPUS, HARMONIA, SONATA, SYMFONIA) oraz Fundację na rzecz Nauki Polskiej.

Praca opisująca wyniki ukazała się w tygodniku Science.

Polska jako pierwszy kraj Unii Europejskiej podpisała umowy na realizację IV edycji funduszy norweskich i EOG. Wsparcie zostanie przeznaczone m.in. na badania podstawowe, badania stosowane i innowacje oraz zieloną transformację. 

Podczas uroczystości w Warszawie, która odbyła się 23 kwietnia 2025 roku, ogłoszono, że nasz kraj otrzyma 925 mln euro (blisko 4 mld złotych) – najwięcej spośród wszystkich 15 państw objętych programem.

Uroczystość podpisania umów międzyrządowych, 23 kwietnia W wydarzeniu uczestniczył książę Haakon, następca tronu Norwegii. Umowy (Memoranda of Understanding) podpisali: Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz, minister funduszy i polityki regionalnej; Espen Barth Eide, minister spraw zagranicznych Norwegii, Martin Eyjólfsson, sekretarz stanu Islandii oraz Pascal Schafhauser, ambasador Liechtensteinu przy Unii Europejskiej. W wydarzeniu wzięli też udział przedstawiciele NCN.

Nasze Centrum po raz drugi pokieruje programem Badania podstawowe. Budżet nowej edycji wyniesie 70,6 mln euro – to o 23 procent więcej niż w poprzednim rozdaniu. Z tej kwoty 60 mln euro pochodzi z Mechanizmu Finansowego EOG, a 10,6 mln euro stanowi krajowe współfinansowanie. Centrum będzie też dysponować funduszem bilateralnym w wysokości pół miliona euro, który pozwoli rozwijać współpracę naukową i instytucjonalną z Norwegią i Islandią.

Wśród wstępnie planowanych działań NCN są kolejne konkursy GRIEG, wspierające projekty realizowane w formule bottom-up, a także nowy konkurs interdyscyplinarny, który odnosić się będzie do tematów wskazanych w dokumencie Blue Book – takich jak transformacja cyfrowa i ekologiczna, praworządność, prawa człowieka czy odporność społeczna.

Chcemy kontynuować wsparcie badań polarnych, zapoczątkowane w III edycji programu. Temat nowego projektu predefiniowanego zostanie wyłoniony w konsultacjach z badaczami z Polski, Norwegii i Islandii – z myślą o zbliżającym się Międzynarodowym Roku Polarnym 2032–2033.

W nowej edycji programu Badania podstawowe planujemy także dalsze działania na rzecz równości płci w nauce i wspierania młodych naukowców.

Pierwsza w XXI wieku publikacja z nauk o życiu w Nature wyłącznie z udziałem polskich instytucji wyjaśnia mechanizmy skuteczności leków mRNA i toruje drogę do nowych terapii.

17 kwietnia 2025 w Nature ukazała się praca polskich naukowców z Międzynarodowego Instytutu Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie, Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego oraz Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN. Pierwszym autorem publikacji jest dr Paweł S. Krawczyk, a autorami korespondencyjnymi – prof. Andrzej Dziembowski i dr hab. Seweryn Mroczek. To pierwsza w XXI wieku publikacja z dziedziny nauk o życiu w Nature, przygotowana wyłącznie przez polskie zespoły. Badania zostały sfinansowane m.in. przez Narodowe Centrum Nauki.

Autorzy opisali nieznany wcześniej mechanizm wpływający na skuteczność terapeutycznych cząsteczek mRNA. Zidentyfikowali rolę enzymu TENT5A w wydłużaniu tzw. ogona poli(A), co stabilizuje mRNA i może wpływać na jego aktywność w komórkach.

– Stabilizacja cząsteczki mRNA przez enzym TENT5A jest mechanizmem dotychczas mało znanym, a jednocześnie uniwersalnym. Posiada on ogromny potencjał dla medycyny, ponieważ obecnie prowadzi się bardzo dużo badań nad różnorodnymi zastosowaniami mRNA jako leków – mówi prof. Andrzej Dziembowski, cytowany w notatce prasowej IIMCB.

W badaniach wykorzystano technologię sekwencjonowania nanoporowego oraz opracowane przez zespół narzędzia obliczeniowe do analizy ogonów poli(A). Naukowcy skupili się m.in. na szczepionkach Comirnaty i Spikevax, szeroko stosowanych podczas pandemii COVID-19. Zaobserwowali, że w komórkach odpornościowych – zwłaszcza w makrofagach – dochodzi do wydłużania ogonów poli(A), co może mieć znaczenie dla skuteczności preparatów.

– Nasza droga do publikacji w „Nature” była długa i wyboista. Pracę nad projektem rozpoczęliśmy w trakcie pandemii w połowie 2021 roku. Po wysłaniu pierwszej wersji artykułu byliśmy wielokrotnie proszeni o dodanie nowych danych i naniesienie poprawek. Szczególnie jesteśmy dumni z faktu, że jest to pierwsza publikacja w dziedzinie nauk o życiu na łamach „Nature” w XXI wieku, wypracowana wyłącznie przez polskie instytucje naukowe – dodaje prof. Dziembowski.

Jak zapowiada, naukowcy planują wykorzystać swoje odkrycia do opracowania skuteczniejszych leków opartych na technologii mRNA.

Badania opisane w publikacji były współfinansowane z projektów NCN realizowanych przez Seweryna Mroczka (SONATA BIS 10), Andrzeja Dziembowskiego (OPUS 17), Agnieszkę Tudek (SONATA 16), Monikę Kusio-Kobiałkę (SONATA 15) i Aleksandrę Brouze (PRELUDIUM 19).

Wykorzystano infrastrukturę badawczą IN-MOL-CELL, sfinansowaną ze środków Krajowego Planu Odbudowy.

Naukowcy z Laboratorium Biologii RNA IIMCB, zaangażowani w badania opublikowane w Nature, fot. IIMCB

Informujemy, że w piątek 18 kwietnia br. biuro Narodowego Centrum Nauki będzie czynne do godziny 13:00. Za wszelkie utrudnienia przepraszamy.

Informujemy, że dziś zostaną wysłane decyzje dla wniosków, które nie zostały zakwalifikowane do II etapu oceny merytorycznej w konkursach: OPUS 28+LAP/Weave i SONATA 20.

W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 18 listopada 2020 r. o doręczeniach elektronicznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1045), zwaną dalej: ustawą o doręczeniach elektronicznych oraz obowiązkach spoczywających na Narodowym Centrum Nauki w kontekście w/w ustawy, w związku z treścią art. 147 ust. 5 ustawy o doręczeniach elektronicznych, mając na uwadze zapewnienie sprawności doręczeń i terminowego załatwiania spraw, Narodowe Centrum Nauki odstępuje od wysyłki decyzji Dyrektora Narodowego Centrum Nauki na podstawie ustawy o doręczeniach elektronicznych. Decyzje Dyrektora Narodowego Centrum Nauki doręczane będą na dotychczasowych zasadach tj.: decyzje Dyrektora Narodowego Centrum Nauki doręczane są wnioskodawcy w formie dokumentu elektronicznego na wskazany we wniosku adres elektroniczny. Decyzje Dyrektora Narodowego Centrum Nauki podpisane są elektronicznym podpisem kwalifikowanym w formacie PAdES. Sposób doręczenia decyzji zależy od statusu wnioskodawcy.

W przypadku gdy wnioskodawcą jest podmiot, o którym mowa w art. 27 ust. 1-7 i 9 ustawy o NCN, decyzja Dyrektora Narodowego Centrum Nauki będzie doręczana wyłącznie na wskazany we wniosku adres ESP ePUAP. W przypadku gdy wnioskodawca posiada uprawnienia podmiotu publicznego, decyzja wysyłana będzie w trybie Urzędowego Poświadczenia Przedłożenia (zwanym dalej: „UPP”). W przypadku gdy wnioskodawca nie posiada uprawnień podmiotu publicznego, decyzja wysłana będzie w trybie Urzędowego Poświadczenia Doręczenia (zwanym dalej: „UPD”). W przypadku gdy osoba fizyczna będąca wnioskodawcą wskaże we wniosku adres skrytki ePUAP, decyzja będzie wysłana na ten adres. Jeżeli wnioskodawca będący osobą fizyczną nie wskaże adresu skrytki ePUAP, doręczenie decyzji będzie realizowane poprzez wysłanie na podany we wniosku adres e-mail informacji z adresem elektronicznym, z którego można pobrać decyzję Dyrektora Narodowego Centrum Nauki. Informacja ta przesyłana jest z adresu: ewnioski@ncn.gov.pl. W celu odebrania tej decyzji, należy kliknąć w link znajdujący się w wiadomości, a następnie postępować zgodnie z pojawiającymi się komunikatami.

W przypadku braku decyzji, należy sprawdzić poprawność podanego we wniosku adresu elektronicznego (ESP, skrytki ePUAP, e-mail). W przypadku podania błędnego adresu należy skontaktować się z opiekunem wniosku podanym w systemie OSF.