– W debacie publicznej brakuje tego, co można by nazwać empatią międzypłciową. Jeśli skupiamy się wyłącznie na jednej grupie, ignorując drugą, łatwo wzmacniamy antagonizmy, zamiast budować wspólnotę. Równość nie polega na tym, by mówić o kobietach przeciw mężczyznom, tylko by włączać różne perspektywy. Takie podejście powinno przynieść korzyści obu stronom – mówi prof. Natasza Kosakowska-Berezecka w wywiadzie w cyklu #rozmowaNCN.

Natasza Kosakowska-Berezecka, fot. archiwum prywatne Prof. dr hab. Natasza Kosakowska-Berezecka jest psycholożką międzykulturową i ekspertką ds. równości i różnorodności, pracuje na Uniwersytecie Gdańskim. Prowadzi międzynarodowe badania dotyczące postrzegania kobiet i mężczyzn w różnych rolach społecznych. Była kierowniczką projektu Towards Gender Harmony, w którym wspólnie z ponad 100 badaczami i badaczkami z sześciu kontynentów badała postawy studentów i studentek z 60 krajów wobec współczesnego rozumienia kobiecości i męskości i równości płci. Obecnie kieruje projektem Nawigator męskości, poświęconym normom męskości i dobrostanowi mężczyzn, realizowanym wśród nastolatków i dorosłych z Polski i Norwegii. Wspólnie z zespołem przeprowadziła analizy tzw. ukrytych profili postaw wobec równości, obejmujące ponad 600 chłopców w Polsce i ponad 200 w Norwegii.

Anna Korzekwa-Józefowicz: Słuchałam niedawno – po raz kolejny w podobnej formule – panelu o kobietach w nauce, w którym wystąpiły wyłącznie badaczki. W otwartej części dyskusji zwróciłam nawet uwagę, że w takim składzie temat łatwo sprowadzić do „kobiecej sprawy”, zamiast widzieć w tym zagadnienie zarządcze dla instytucji i środowiska naukowego. Miałam rację?

Natasza Kosakowska-Berezecka: Gdybym była uczestniczką tego spotkania, to bym pewnie panią wsparła. Prawdopodobne też jest to, że osoby organizujące konferencję dołożyły starań, by w panelu wzięli udział również mężczyźni, ale wiem z doświadczenia, że trudno na to mężczyzn namówić. Niestety pokutuje tutaj założenie, że kwestie równości płci to sprawa jedynie kobiet.

Skoro jednak mówimy o płci, to w sytuacji przewagi jednej z nich trudno o prawdziwy dialog. Owszem, jednopłciowe panele bywają potrzebne, bo każda grupa chce mieć przestrzeń, w której czuje się bezpiecznie. Ale w przypadku dyskusji o kobietach w nauce, gdy tylko same zainteresowane mówią o nożycach płciowych, szklanych sufitach i barierach w awansie, to choć to wszystko prawda, problemu nie da się skutecznie i trwale rozwiązać.

Tym bardziej, że badania pokazują, iż samo hasło „równość płci” u niektórych mężczyzn – wywołuje silne reakcje, także fizjologiczne, jak podniesione ciśnienie. Pojawia się poczucie zagrożenia: że świat się zmienia, że kobiety „zyskują przewagę”, a mężczyźni coś tracą. W efekcie rośnie opór wobec działań równościowych, a część mężczyzn mniej chętnie je wspiera. Coraz częściej mają też poczucie, że sami doświadczają dyskryminacji, podczas gdy ta wobec kobiet maleje. Dlatego tak ważne jest, by zamiast zamykać się w oddzielnych przestrzeniach, szukać dialogu – inaczej przepaść między kobietami i mężczyznami będzie się pogłębiać.

Skąd to podniesione ciśnienie i niepokój, że coś się traci?

Takie poczucie pojawia się przede wszystkim u mężczyzn silnie identyfikujących się z własną płcią. Płeć to kategoria mocno zdychotomizowana i obudowana społecznymi oczekiwaniami. Z męskością łączy się zwykle sprawczość, dominację i władzę. Jeśli więc płeć silnie definiuje czyjąś tożsamość, działania równościowe mogą być odbierane jako zagrożenie. Włącza się wtedy mechanizm „gry o sumie zerowej” – przekonanie, że zyski kobiet automatycznie oznaczają straty mężczyzn – ci mężczyźni, którzy czują, że to właśnie bardziej mężczyznom władza, dominacja i prestiż się należą, będą szczególnie skłonni widzieć w działaniach równościowych zagrożenie dla ich własnego statusu.

Badania, także międzykulturowe, pokazują, że męskość jest konstruktem, który w każdej kulturze trzeba stale potwierdzać. Gdy więc rośnie równość i kobiety stają się coraz bardziej widoczne, część mężczyzn odbiera to jako pewnego rodzaju wstrząs dla własnej tożsamości. Pojawia się wtedy potrzeba kompensacji tego poczucia zagrożenia – w różnych formach.

Jak ona się przejawia?

Dla znakomitej części mężczyzn kwestie równościowe są obojętne. Są też tacy, którzy nazywają siebie feministami i aktywnie działają na rzecz równości w pracy i domu. Ale są też tacy, którzy w momencie zagrożenia sięgną jeszcze chętniej po tradycyjne wzorce – będą bardziej skłonni do podejmowania ryzyka, bo to męskie, będą mniej chętnie deklarować gotowość do dzielenia się obowiązkami domowymi z partnerką czy wspierać działania równościowe. To rodzaj reakcji obronnej.

Podobne mechanizmy widać też na poziomie grupowym. W narracjach Unii Europejskiej czy Organizacji Narodów Zjednoczonych działania równościowe przedstawia się jako sposób na wyrównanie szans – kobiety zaczynają z gorszej pozycji, więc trzeba stworzyć programy i mechanizmy, które tę różnicę zmniejszą. Tym samym mężczyźni stawiani są w pozycji tych, którzy muszą „zrobić miejsce” w przestrzeni władzy i wpływów dla kobiet. Brakuje informacji na temat obopólnych korzyści z działań równościowych zarówno dla kobiet, jak i dla mężczyzn.

Mężczyźni coraz częściej deklarują, że widzą silną obecność kobiet w nauce, mediach, polityce, i część z nich zaczyna postrzegać te rozwiązania jako niesprawiedliwe. Mają poczucie, że skoro kobiety radzą sobie coraz lepiej, to dodatkowe wsparcie instytucjonalne nie oznacza już wyrównywania szans, lecz faworyzowanie kobiet. Zwracają uwagę: „ciągle mówi się o kobietach, a my też mamy swoje problemy”. Wskazują, że chcą większego udziału w opiece nad dziećmi, prawa do równowagi praca – dom czy równego traktowania w przypadku rozwodu.

Włączanie różnych perspektyw

Wciąż stosunkowo rzadko zwraca się uwagę, że nierówności mają także konsekwencje dla mężczyzn, a gdy to już się dzieje, to często z pozycji niechętnych kobietom.

W debacie publicznej brakuje tego, co można by nazwać empatią międzypłciową. Jeśli skupiamy się wyłącznie na jednej grupie, ignorując drugą, łatwo wzmacniamy antagonizmy, zamiast budować wspólnotę. A przecież chodzi o to, by w działaniach na rzecz równości skupiać się nie na rywalizacji, ale na wzajemnym wsparciu i wspólnym dążeniu do celu, którym jest bezpieczne i komfortowe życie oraz możliwość realizowania swoich planów i marzeń.

Równość nie polega na tym, by mówić o kobietach przeciw mężczyznom, tylko by włączać różne perspektywy. Takie podejście powinno przynieść korzyści obu stronom.

Tam, gdzie dominuje przekonanie, że „prawdziwy mężczyzna” musi wciąż udowadniać swoją siłę i kontrolę, mężczyźni częściej chorują i żyją krócej. Z kolei w środowiskach, gdzie równość jest wdrażana mądrze i w atmosferze współpracy i dialogu, ludzie czują się bezpieczniej, mają większe poczucie przynależności i chętniej się angażują. W zróżnicowanych zespołach naukowych, w których są kobiety i mężczyźni, najlepiej także osoby w różnym wieku, widać większą innowacyjność, więcej patentów i lepsze publikacje. W organizacjach przekłada się to na większą lojalność i satysfakcję z pracy.

Z kolei wysokie nasycenie stereotypami dotyczącymi płci przekłada się na niższy poziom rozwoju gospodarczego, mniejszą produktywność i większe ryzyko konfliktów społecznych na poziomie całego kraju.

Projekt Nawigator męskości dotyczy dobrostanu mężczyzn.

Zespół projektowy, fot. archiwum prywatne Projekt wyrósł z naszych wcześniejszych badań nad postawami studentów i studentek, które pokazały, że brak równości na poziomie kraju wiąże się z niższym dobrostanem fizycznym i psychicznym mężczyzn, a jednocześnie nie towarzyszy temu pełna i zaangażowana gotowość mężczyzn do wspierania działań równościowych. Wręcz przeciwnie, pojawiają się – choć nieliczne – głosy o tendencjach antyfeministycznych wśród młodych mężczyzn na całym świecie.

Zauważyliśmy też dużą lukę badawczą, jeśli chodzi o nastolatków. Bardzo mało badań dotyczy tego, jak chłopcy i dziewczęta w wieku 16-18 lat postrzegają równość płci i role męskie, a to właśnie w tej grupie najszybciej rośnie różnica poglądów politycznych – europejskie sondaże pokazują, że dystans między chłopcami i dziewczynkami, a później także między młodymi kobietami i mężczyznami, systematycznie się pogłębia. Niektóre badania norweskie – a więc prowadzone w kraju o dłuższej historii działań na rzecz równości – sugerują, że chłopcy zaczynają wręcz obawiać się samej idei równości.

Dlatego postanowiliśmy przyjrzeć się temu bliżej. Przez trzy lata prowadziliśmy w Polsce i Norwegii badania podłużne – w których wykorzystaliśmy ankiety, eksperymenty i pogłębione badania jakościowe, takie jak grupy fokusowe. Szukaliśmy equamana – chłopców i mężczyzn o poglądach egalitarnych, traktujących kobiety z szacunkiem, uznających równe prawa obu płci i nieodbierających działań równościowych jako zagrożenia dla własnej męskości – a wręcz przeciwnie deklarujących chęć aktywnego wspierania równości.

Sprawdzaliśmy, czy chłopcy i dziewczęta w podobny sposób rozumieją równość, jak łączą swoją tożsamość płciową z poczuciem dobrostanu i czy ma to wpływ na ich gotowość do wspierania działań prorównościowych.

Jak wielu jest equamanów w tej grupie wiekowej?

Wśród polskich uczestników badania około 14% nastolatków prezentuje postawę najbardziej zbliżoną do equamana. To osoby, które nie widzą zagrożenia w feminizmie, mają bardziej egalitarne poglądy na temat płci i pozytywny stosunek do kobiet. Kolejna grupa – około 13% – to również potencjalni sprzymierzeńcy, dla których męskość nie jest kluczowym elementem tożsamości. Największą część – około 40 procent – stanowią natomiast chłopcy o umiarkowanych poglądach, u których widoczny jest tzw. życzliwy seksizm: przekonanie, że kobiety należy chronić i się nimi opiekować, ale jednocześnie, jeżeli stają się „zbyt niezależne” zasługują na krytykę czy karę. Inny z rozpoznanych przez nas profili wiąże się z postawami zbliżonymi do tzw. incelowych – charakteryzuje się niechęcią do feminizmu i równości oraz lękiem przed kobietami. To około 8 proc. badanej grupy.

Kluczowy wniosek z naszych analiz jest taki, że postawy te są bardzo podobne w Polsce i Norwegii, mimo że Polska uchodzi za kraj bardziej tradycyjny. Rozkład profili w Norwegii wygląda bardzo podobnie.

Przestrzeń dla „equamanów”

Jeśli zsumujemy te procenty, to wnioski nie będą zbyt optymistyczne. W jaki sposób można wpływać na zwiększenie postaw prorównościowych?

Dlaczego? W grupie badanych chłopców są tacy, którzy chcą wspierać działania równościowe i cechują ich bardziej egalitarne niż tradycyjne postawy wobec płci.

To, co może realnie wzmacniać chłopców w budowaniu postaw prorównościowych, to relacje z dziewczynami. Im więcej mają przyjaciółek, tym chętniej wspierają działania równościowe. Towarzyszy temu spadek esencjalizmu płciowego, czyli przekonania, że kobiety i mężczyźni są „z natury” zupełnie różni. A im mniej widzimy tę przepaść między nami, im więcej widzimy podobieństw, tym łatwiej budować poczucie wspólnoty i gotowość do współpracy.

W tej chwili pracujemy nad ostatnim etapem projektu – tworzeniem interwencji edukacyjnych. Szukamy sposobów, by wspierać empatię między płciami, podkreślać podobieństwa między kobietami i mężczyznami oraz ograniczać esencjalizm płciowy i seksizm u chłopców i dziewcząt. Pokazujemy, że różnice między nami bywają mniejsze niż sądzimy, a często większe zróżnicowanie występuje wewnątrz jednej płci niż między płciami. Wstępne wyniki sugerują, że już samo dostarczenie rzetelnej wiedzy – w formie wykładu lub krótkiego warsztatu – może skłonić do refleksji nad wartością równości płci, korzyściami, jakie przynosi kobietom i mężczyznom, oraz nad gotowością do jej wspierania. A to warunek konieczny, by polityki równościowe były skuteczne i prowadziły do tworzenia bezpiecznego środowiska do nauki, pracy i życia.

Współpracowali państwo ze szkołami na Pomorzu oraz w rejonach Tromsø i Oslo. Nie było problemów z realizacją badań na temat uważany za wrażliwy? Widzimy jakie emocje wzbudza w polskiej szkole przedmiot edukacja zdrowotna.

Nasz zespół od dawna współpracuje z wieloma szkołami i ma na koncie liczne wspólne projekty.

Spotkaliśmy się z dużą otwartością. Szkoły od razu odpowiedziały: „tak, chcemy wiedzieć, jak chłopcy i dziewczęta postrzegają swoją płeć, jak to się wiąże z ich dobrostanem i normami równościowymi”, rodzice wyrazili zgodę na udział nastolatków w badaniach, a komisja etyczna pozytywnie oceniła projekt. Badania z udziałem nieletnich podlegają szczególnie rygorystycznym zasadom, dlatego każdy etap jest dokładnie oceniany.

Działania prorównościowe mogą budzić emocje, ale ostatecznie chodzi o coś bardzo prostego: żeby każdy miał poczucie, że może być sobą i żyć w dobrostanie psychicznym. A widzimy wyraźnie, że restrykcyjne normy płciowe – także wśród nastolatków – generują napięcia, które odbijają się na ich zdrowiu. Dlatego zdrowa kobiecość i zdrowa męskość to fundament zdrowszego społeczeństwa, a wspieranie równości daje nam wszystkim większy komfort życia – w pracy, w rodzinie i w relacjach społecznych.

Wspomniała Pani, że nawet wykłady mogą zmniejszać dystans między młodymi ludźmi. Jakie działania jeszcze warto podjąć?

Zespół projektowy, fot. archiwum prywatne W psychologii społecznej – i szerzej w naukach społecznych – mamy wciąż dużą lukę, jeśli chodzi o testowanie interwencji, czyli działań, które w aktywny sposób mogą budować i zmieniać postawy. Często zakładamy, że pewne działania mogą działać lub nie, ale rzadko mamy czas i środki na badanie ich długofalowych efektów. Najczęściej wygląda to tak: pomiar przed, interwencja, pomiar po – i na tym koniec. Brakuje trzeciego etapu, czyli sprawdzenia, co zostaje z uczestnikami na dłużej.

W naszym projekcie, dzięki badaniom podłużnym, w których przez niemal dwa lata obserwowaliśmy nastolatków, możemy wskazać konkretne czynniki sprzyjające zdrowiu psychicznemu i otwartości na równość. To pozwala nam planować interwencje oparte na danych, a nie intuicji.

Obecnie tworzymy krótkie, około półtoragodzinne zestawy działań i ćwiczeń, zawierające zarówno część teoretyczną, jak i praktyczne narzędzia – przeznaczone dla nauczycieli, edukatorek oraz osób pracujących z nastolatkami i młodymi dorosłymi. Chodzi o to, by stworzyć przestrzeń, w której nastolatkowie uczą się ze sobą rozmawiać o stereotypach płci, o wzajemnych oczekiwaniach i relacjach, które też nie są wolne od stereotypowego wpływu.

Od czego zaczynają państwo rozmowy w trakcie takich spotkań?

Pierwszym krokiem jest pokazywanie strat, które ponosimy wszyscy, gdy brakuje działań równościowych – zarówno na poziomie jednostkowym, jak i społecznym, drugim – budowanie empatii. Staramy się, by uczestnicy naprawdę się słuchali. Pomaga w tym proste ćwiczenie: prosimy, by dokończyli zdania „Jestem kobietą, muszę…”, „Jestem mężczyzną, muszę…”, „Jestem kobietą, nie wolno mi…”, „Jestem mężczyzną, nie wolno mi…”. Okazuje się wtedy, że to, co wolno dziewczętom, często nie jest akceptowane u chłopców – i odwrotnie. Każdy w pewnym sensie coś traci. Po trzecie – odwołujemy się do wyników badań, które pokazują, że różnice między kobietami a mężczyznami są znacznie mniejsze, niż zwykle się sądzi. Często sami je wyolbrzymiamy, choć metaanalizy wielu badań jasno wskazują, że bardziej jesteśmy do siebie podobni niż różni.

Materiał ten opiszemy w podręczniku, który również będzie dawał wskazówki do tego, jak mówić o równości płci bez antagonizowania, za to z naciskiem na współpracę i budowanie sojuszy.

Podręcznik trafi do szerszego grona odbiorców?

Jak najbardziej. Udostępnimy go na stronie internetowej i będziemy szeroko promować. Zależy nam, by to był praktyczny materiał, oparty na rzetelnej wiedzy, przydatny nie tylko w szkołach, ale także dla osób zajmujących się komunikacją społeczną czy edukacją – dziennikarzy, nauczycieli, lokalnych liderów. Nie chodzi o rewolucję, lecz o więcej wzajemnego szacunku i zrozumienia, że równość płci przynosi korzyści wszystkim i nie musi być postrzegana jako zagrożenie. To również sprawa mężczyzn – i dla mężczyzn. Dlatego potrzebujemy więcej paneli o równości z ich udziałem.

W dniach 19-21 listopada w Warszawie odbędzie się I Narodowy Kongres Nauka dla biznesu. Wydarzenie połączy środowisko naukowe, biznes i administrację publiczną. Będziemy rozmawiać o mechanizmach transferu technologii, wdrażania innowacji i budowy gospodarki opartej na wiedzy.

Zapraszamy liderów innowacji, naukowców, przedsiębiorców i polityków do wspólnego opracowania nowych modeli współpracy w obszarze badań i rozwoju, które wzmocnią konkurencyjność polskiej gospodarki.

Narodowe Centrum Nauki jako partner kongresu organizuje 21 listopada panel dyskusyjny pt. „Badania podstawowe w rozwijaniu innowacyjności polskiej gospodarki. Jak przyspieszyć transfer wiedzy?”. Moderatorem panelu będzie prof. Krzysztof Jóźwiak, dyrektor NCN, a w dyskusji wezmą udział naukowcy, którzy na co dzień pracują w polskich jednostkach naukowych i prowadzą badania o charakterze fundamentalnym w różnych dziedzinach wiedzy a jednocześnie mają różne doświadczenia związane z komercjalizacją wyników badań lub ich potencjalnym wpływem na społeczeństwo. W gronie panelistów znaleźli się prof. Małgorzata Kossowska, kierowniczka Zakładu Psychologii Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego, prof. dr hab. Jacek Jemielity, dyrektor Centrum Nowych Technologii Uniwersytetu Warszawskiego, prezes ExploRNA Therapeutics, dr hab. Magdalena Stobińska, prof. UW, kierowniczka Grupy Badawczej Kwantowych Technologii Informacyjnych „QCAT” na Uniwersytecie Warszawskim oraz prof. Krzysztof Fic z Instytutu Chemii i Elektrochemii Technicznej Politechniki Poznańskiej.

– Celem naszej dyskusji będzie podkreślenie roli nauki i badań o charakterze podstawowym w budowaniu kapitału wiedzy, który następnie ulega przeobrażeniu w oryginalne, rodzime innowacje i nowe technologie. Omówimy też przykłady, w jaki sposób badania naukowe wpływają na rozwój społeczny i ekonomiczny oraz budują gospodarkę opartą na wiedzy – mówi prof. Krzysztof Jóźwiak, dyrektor NCN. – Jest to szczególnie istotne w krajach takich jak Polska, która musi poszukiwać nowych silników gospodarki opartych na innowacjach i budować przyszłe przewagi konkurencyjne na globalnym rynku – dodaje.

Panel dyskusyjny organizowany przez NCN odbędzie się 21 listopada na godz. 9.00 w ramach ścieżki B: Biznes – Technologia – Przewaga (hala B).

Organizatorami I Kongresu Science4Business – Nauka dla biznesu są Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego i Sieć Badawcza Łukasiewicz. Kongres odbywa się pod patronatem Prezesa Rady Ministrów, a w skład Komitetu Honorowego i Rady Programowej wchodzą przedstawiciele rządu, czołowych instytucji naukowych i środowisk biznesowych.

Zapraszamy na webinarium poświęcone konkursowi QuantERA Call 2025, które odbędzie się we wtorek 21 października 2025 r. w godz. 12:30–15:00 (CET).

Spotkanie będzie prowadzone w języku polskim i skierowane jest do polskich zespołów badawczych planujących udział w konkursie. Uczestnicy zapoznają się z tematyką konkursu i poznają zasady składania wniosków do Narodowego Centrum Nauki oraz Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. Swoimi doświadczeniami podzielą się także koordynatorzy projektów finansowanych w poprzednich edycjach QuantERA. Na zakończenie przewidziana jest sesja Q&A. Program wydarzenia dostępny jest tutaj.

Udział w webinarium jest bezpłatny, jednak wymaga wcześniejszej rejestracji. Zgłoszenia przyjmujemy przez formularz.

Więcej informacji o konkursie i wytycznych QuantERA Call 2025  można znaleźć na stronach:

• programu QuantERA
• Narodowego Centrum Nauki
• Narodowego Centrum Badań i Rozwoju

Sympozjum EOSC to wyjątkowa okazja do spotkania osób zaangażowanych w rozwój otwartej nauki – od badaczy i naukowców, po instytucje finansujące badania, przedstawicieli Komisji Europejskiej, EOSC Steering Boardu, przedstawicieli infrastruktur badawczych, infrastruktur technologicznych i dostawców usług IT. W tym roku sympozjum odbędzie się 3–5 listopada w Brukseli.

Podczas wydarzenia, w ramach licznych paneli i dyskusji, omawiane są cele, postępy oraz wyzwania związane z budowaniem i rozwijaniem otwartego, multidyscyplinarnego środowiska naukowego w Europie, umożliwiającego swobodny dostęp do danych, narzędzi i usług badawczych.Wydarzenie organizuje Stowarzyszenie Europejskiej Chmury Otwartej Nauki EOSC Association (European Open Science Cloud) przy wsparciu projektów EOSC Gravity i EOSC Focus, finansowanych przez Komisję Europejską.

Polskę na sympozjum będą reprezentować m.in. przedstawiciele węzła krajowego EOSC-PL: Narodowego Centrum Nauki, ACK Cyfronet AGH, Politechniki Gdańskiej, ICM Uniwersytetu Warszawskiego, Instytutu Oceanologii PAN.

Tegoroczne Sympozjum będzie wyjątkowe z racji przejścia Federacji EOSC do fazy operacyjnej i wyłonienia 13 węzłów krajowych.

„Sympozjum to dla nas szczególny moment, by pokazać, co udało się osiągnąć w Polsce w ramach EOSC i porozmawiać o tym, co planujemy dalej” – podkreśla Aneta Pazik-Aybar z Narodowego Centrum Nauki. „Ostatni rok był dla nas intensywny – po kilkumiesięcznym, złożonym procesie selekcji EOSC-PL został wybrany do udziału w fazie pilotażowej budowy federacji EOSC. W marcu, w siedzibie Komisji Europejskiej, odbyło się pierwsze wspólne spotkanie. Razem z instytucjami z innych krajów i tzw. węzłami tematycznymi pracowaliśmy nad kilkoma projektami, które pokazują, w jaki sposób współpraca międzynarodowa w zakresie otwartych danych badawczych i infrastruktur może pomóc naukowcom w ich codziennej pracy badawczej” – dodała.

W programie Sympozjum znajdą się prelekcje, panele dyskusyjne i warsztaty dotyczące m.in. zarządzania danymi, rozwoju infrastruktury oraz wdrażania polityk otwartości w nauce. To także świetna okazja do nawiązania współpracy i rozmowy z ekspertami z różnych dziedzin i krajów. Środowisko skupione wokół EOSC chce wspólnie budować europejskie środowisko badawcze, w którym dane, narzędzia i wiedza są łatwo dostępne.

EOSC-PL, tak jak każdy z węzłów uczestniczących w fazie pilotażowej Federacji EOSC, będzie miał swoje stanowisko. Zapraszamy do odwiedzenia nas – chętnie porozmawiamy o naszych planach, wyzwaniach, które przed nami stoją, i kierunkach rozwoju.

Rada NCN wskazuje na konieczność zwiększenia nakładów na NCN w 2026 roku o 400 mln zł, podkreślając, że utrzymanie finansowania na dotychczasowym poziomie uniemożliwi rozwój systemu grantowego, ograniczy szanse młodych naukowców i obniży innowacyjność polskich badań. Publikujemy stanowisko wobec projektu budżetu państwa z 28 sierpnia.

W uchwale z 21 września Rada Narodowego Centrum Nauki wyraziła głębokie zaniepokojenie faktem, że w projekcie ustawy budżetowej państwa na rok 2026, przyjętym wstępnie przez Radę Ministrów pod koniec sierpnia, utrzymano niezmienione nakłady na finansowanie projektów badawczych przez NCN.

Rada jednoznacznie stwierdza, że przedstawiony projekt wysokości dotacji celowej oznacza, że:

• współczynnik sukcesu w głównych konkursach NCN będzie w 2026 roku dwukrotnie niższy od tego wskaźnika w konkursach narodowych europejskich agencji grantowych,
• niemożliwe będzie odpowiednie urealnienie kosztorysów projektów, w tym wynagrodzeń oraz limitu zakupów aparaturowych, który pozostaje niezmieniony od 2012 roku,
• Rada NCN będzie zmuszona utrzymać ograniczenia w częstotliwości ogłaszania konkursów, a nawet rozważyć redukcję oferty konkursowej.

Rada NCN podkreśla, że niski współczynnik sukcesu w konkursach, spowodowany niedostatecznym finansowaniem Centrum:

• wyklucza znaczną część środowiska naukowego ze starań o dofinansowanie grantowe, co znacząco obniża innowacyjność prowadzonych badań naukowych w Polsce oraz jakość kształcenia na uczelniach,
• w przypadku konkursów otwartych zmniejsza szanse młodszych pracowników naukowych,
• uprzywilejowuje silne ośrodki naukowe i ogranicza poszerzanie wysp doskonałości w uczelniach pozbawianych dofinansowania z Inicjatywy Doskonałości,
• uniemożliwia rozwój szkół doktorskich w instytutach PAN, które mogą finansować stypendia praktycznie jedynie z projektów,
• zaburza proces rzetelnej ewaluacji dyscyplin naukowych.

Rada NCN apeluje więc o zwiększenie finansowania NCN o 400 mln zł, podkreślając, że dodatkowe środki na konkursy grantowe nie tylko wzmocnią krajowy system badań, ale także zwiększą szanse polskich naukowców na zdobywanie funduszy europejskich. Jednocześnie gremium zwraca uwagę, że przewaga krajów takich jak Stany Zjednoczone i Chiny w dziedzinie kluczowych innowacji – zarówno cywilizacyjnych, jak i obronnych – wynika przede wszystkim z konsekwentnego wspierania badań naukowych, w tym badań fundamentalnych.

Pełna treść uchwały Rady NCN

 

Prof. Marcin Zajenkowski z Uniwersytetu Warszawskiego został wyróżniony Ig Noblem w obszarze psychologii za badania nad wpływem informacji zwrotnej dotyczącej poziomu inteligencji na chwilowy poziom narcyzmu. Jego badania od lat wspiera NCN.

Prof. Zajenkowski otrzymał wyróżnienie wspólnie z Gillesem Gignakiem z Uniwersytetu Zachodniej Australii. Nagrodzono ich za publikację pt. „Mówienie ludziom, że są inteligentni, jest skorelowane z poczuciem narcystycznej wyjątkowości”, która ukazała się w czasopiśmie Intelligence. Badania naukowców pokazują, że pochwały dotyczące czyjegoś IQ mogą podnosić samoocenę i poczucie wyjątkowości, podczas gdy negatywne komentarze obniżają te aspekty.

Badania prof. Zajenkowskiego zostały zrealizowane przy wsparciu Narodowego Centrum Nauki w ramach grantu OPUS 12. Obecnie naukowiec kontynuuje swoje prace m.in. dzięki dwóm grantom OPUS.

Ig Nobel to humorystyczny odpowiednik Nagrody Nobla, którego celem jest ukazanie niecodziennych aspektów pracy naukowców oraz popularyzacja nauki. Wyróżnienia przyznawane są badaniom, które na pierwszy rzut oka mogą bawić, ale przede wszystkim skłaniają do głębszej refleksji. Co istotne, wszystkie nagrodzone prace mają rzeczywistą wartość naukową i są publikowane w recenzowanych, prestiżowych czasopismach. W tym roku Ig Noble otrzymali m.in. badacze zajmujący się preferencjami jaszczurek dotyczącymi pizzy, wpływem zjedzenia przez matkę czosnku na odczucia dziecka karmionego piersią, sprawdzeniem, czy krowy pomalowane w paski i przypominające zebrę mogą uniknąć ukąszeń much czy wpływem spożycia alkoholu na zdolność mówienia w języku obcym.

Ceremonia wręczenia IG Nobli 2025

W agencjach partnerskich trwają nabory wniosków w konkursie Weave-UNISONO. Prosimy polskie zespoły badawcze o zwrócenie uwagi na terminy oraz zasady przygotowywania wniosków wspólnych i krajowych.

1. W konkursie Weave-UNISONO, w przypadku projektów badawczych, dla których wnioski wspólne zostaną złożone do szwajcarskiej agencji SNSF jako agencji wiodącej do 1 października 2025 r., wnioski krajowe do NCN należy wysłać w OSF  w najbliższym możliwym terminie po złożeniu wniosku wspólnego do SNSF, nie później niż do 8 października 2025 r.
2. Od momentu rozpoczęcia prac nad wnioskiem krajowym w systemie OSF polski zespół badawczy ma 45 dni kalendarzowych na wypełnienie i wysłanie wniosku do NCN. Po upływie tego terminu wniosek zostanie zablokowany do edycji. W takim przypadku, jeżeli polski zespół badawczy nie wysłał wniosku do NCN, należy założyć i wypełnić nowy wniosek w systemie OSF. Może to wpłynąć na planowanie we wniosku krajowym budżetu na realizację zadań badawczych przez polskie zespoły badawcze (patrz pkt. 3 i 4).

   UWAGA: Termin 45 dni dotyczy wyłącznie ważności formularza wniosku krajowego, nad którym rozpoczęto prace w systemie OSF. Wnioski krajowe w ramach programu Weave-UNISONO należy wysłać do NCN poprzez system OSF, w najbliższym możliwym terminie po złożeniu wniosku wspólnego do agencji wiodącej, nie dłuższym niż 7 dni kalendarzowych.

3. We wnioskach krajowych, nad którymi prace zostaną rozpoczęte w systemie OSF:
   • do dnia 30 września 2025 r. (włącznie) – możliwe jest zaplanowanie realizacji projektów badawczych przez polskie zespoły badawcze począwszy od 2026 r. Lata kosztorysu w zależności od czasu realizacji projektu będą obejmować:
     • 2026-2027 dla projektów dwuletnich
     • 2026-2027-2028 dla projektów trzyletnich
     • 2026-2027-2028-2029 dla projektów czteroletnich;
   • od dnia 1 października 2025 r. (włącznie) – możliwe jest zaplanowanie realizacji projektów badawczych przez polskie zespoły badawcze począwszy od 2027 r. Lata kosztorysu w zależności od czasu realizacji projektu będą obejmować:
     • 2027-2028 dla projektów dwuletnich
     • 2027-2028-2029 dla projektów trzyletnich
     • 2027-2028-2029-2030 dla projektów czteroletnich.
4. W przypadku wniosków wspólnych składanych do agencji wiodących, w których zaplanowano kosztorysy zespołów polskich od roku 2026, należy upewnić się, że:
   • prace nad wnioskiem krajowym w systemie OSF zostaną rozpoczęte przed 30 września 2025 r.;
   • wniosek krajowy zostanie wysłany do NCN w ciągu 45 dni od rozpoczęcia nad nim prac w systemie OSF.

   Jeśli prace nad wnioskiem krajowym w OSF zostaną rozpoczęte przed 30 września 2025 r., z realizacją projektu zaplanowaną począwszy od 2026 r., a wniosek krajowy nie zostanie wypełniony i wysłany w ciągu 45 dni od rozpoczęcia nad nim pracy w OSF, to konieczne będzie rozpoczęcie prac nad nowym wnioskiem. W nowym wniosku krajowym (ze względu na to, że prace nad nim w systemie OSF rozpoczną się po 1 października 2025 r.) możliwe będzie zaplanowanie realizacji projektu badawczego począwszy od 2027 r. Jeśli wcześniej do agencji wiodącej złożony został projekt zakładający rozpoczęcie finansowania w 2026 r., spowoduje to niespójność między informacjami ujętymi we wniosku krajowym z danymi zawartymi we wniosku wspólnym, której skutkiem może być odrzucenie wniosku z powodu niespełnienia wymogów formalnych.

5. Kurs euro, po jakim należy wyliczyć budżet polskiej części projektu we wniosku wspólnym:
   • dla wniosków wspólnych, dla których wnioski krajowe zostaną założone i wysłane w systemie OSF do 31.12.2025 r.: 1 EUR=4,2717 PLN;
   • dla wniosków wspólnych, dla których wnioski krajowe zostaną założone i wysłane w systemie OSF po 1.01.2026 r.: 1 EUR=4,2626 PLN.
6. Wszystkie wnioski krajowe, nad którymi prace w systemie OSF  zostaną rozpoczęte w 2025 roku, z kursem euro 1 EUR=4,2717 PLN.; muszą zostać wysłane w systemie OSF do dnia 31 grudnia 2025 r. do godz. 23:59:59. W przeciwnym razie, konieczne będzie rozpoczęcie prac nad nowym wnioskiem, z kursem euro 1 EUR=4,2626 PLN. Jeśli wcześniej do agencji wiodącej złożony zostanie wniosek wspólny, z budżetem polskiej części projektu wyliczonym po innym kursie euro, spowoduje to niespójność między informacjami ujętymi we wniosku krajowym z danymi zawartymi we wniosku wspólnym, której skutkiem może być odrzucenie wniosku z powodu niespełnienia wymogów formalnych.

Nagrodą NCN od ponad dekady wyróżniani są naukowcy, którzy na początku swojej kariery osiągnęli znaczące sukcesy w badaniach podstawowych. 15 października poznamy tegoroczne laureatki i laureatów.

Uroczystość wręczenia Nagrody NCN 2024 Do zgłaszania kandydatów do Nagrody NCN 2025 w tym roku uprawnionych było ponad 3800 osób. Wpłynęło 185 wniosków obejmujących 125 kandydatek i kandydatów:

• 41 osób (53 zgłoszenia) w naukach humanistycznych, społecznych i o sztuce,
• 57 osób (87 zgłoszeń) w naukach ścisłych i technicznych,
• 27 osób (45 zgłoszeń) w naukach o życiu.

Nagroda została ustanowiona przez Radę NCN w 2013 roku jako wyróżnienie dla naukowców zatrudnionych w Polsce, którzy osiągnęli znaczące sukcesy w ramach badań podstawowych. Każdego roku przyznawana jest w trzech obszarach: nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce, nauk ścisłych i technicznych oraz nauk o życiu. Laureatki i laureaci otrzymują nagrodę w wysokości 50 tysięcy złotych.

Od 2022 roku kryterium wieku metrykalnego zastąpiło kryterium wieku akademickiego. Kandydatkami i kandydatami mogą być naukowczynie i naukowcy do 12 lat od uzyskania stopnia doktora. Okres ten może zostać przedłużony o przerwy w karierze związane z chorobą lub opieką nad dziećmi.

Laureatki i laureatów wybiera kapituła złożona z członków Rady i dyrektora NCN. Do zgłaszania kandydatów uprawnieni są m.in. byli członkowie Rady NCN, dotychczasowe laureatki i laureaci nagrody, kierownicy projektów MAESTRO i SONATA BIS, eksperci oceniający wnioski w wybranych konkursach.

Uroczystość wręczenia Nagrody NCN odbędzie się 15 października 2025 roku o godz. 18.30 w Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie. Wydarzenie poprowadzi Karolina Głowacka z Radia Naukowego. Transmisja z uroczystości będzie dostępna online.

W kolejnych tygodniach laureaci wystąpią w cyklu Nauka w Centrum, organizowanym przez Centrum Kopernika i NCN.

---

Patronat medialny