Podczas pierwszego międzynarodowego sympozjum Dioscuri w Krakowie rozmawialiśmy na temat dotychczasowych osiągnięć Centrów Doskonałości Naukowej Dioscuri, a także odpowiedzialności nauki wobec społeczeństwa oraz komunikacji naukowej. Piąty konkurs Dioscuri zostanie ogłoszony w pierwszej połowie 2026 r.

Sympozjum Dioscuri Pierwsze międzynarodowe sympozjum Dioscuri odbyło się w Narodowym Centrum Nauki w Krakowie w dniach 3–4 listopada 2025 r. i zgromadziło przy jednym stole liderów Centrów Doskonałości Naukowej Dioscuri z Polski i Czech, członków ich zespołów badawczych, administracyjnych koordynatorów Centrów Dioscuri, partnerów badawczych z Niemiec oraz przedstawicieli naukowych ciał doradczych. W dyskusjach uczestniczyli również członkowie Komitetu Dioscuri, pod przewodnictwem prof. Joachima Sauera i wiceprzewodniczącego prof. Leszka Borysiewicza, a także dyrektor Narodowego Centrum Nauki (NCN) prof. Krzysztof Jóźwiak oraz wiceprezes Towarzystwa Maxa Plancka (MPG) prof. Christian Doeller. W obradach brali udział także przedstawiciele świata dyplomacji, w tym delegaci niemieckiego Ministerstwa Nauki oraz Ministerstwa Sportu, Kultury i Młodzieży Republiki Czeskiej. Organizacje finansujące badania były reprezentowane przez koordynatorów programu Dioscuri z NCN i MPG: dr Małgorzatę Jacobs-Kozyrę (NCN), która prowadziła sympozjum oraz dr Agnes Limmer (MPG).

Program Dioscuri i jego wpływ na rozwój nauki

Prezentacja Mikołaja Frączyka z Uniwersytetu Jagiellońskiego Celem sympozjum Dioscuri było nie tylko zaprezentowanie najnowszych osiągnięć badawczych kierowników Centrów Dioscuri oraz członków ich zespołów, w tym znajdujących się na wczesnym etapie kariery naukowej, ale także poruszenie tematu komunikacji naukowej i przeprowadzenie szkoleń z tego obszaru. Podczas sesji moderowanej przez prof. Ulmana Lindenbergera uczestnicy wysłuchali dziesięciu prezentacji liderów Centrów Doskonałości Naukowej oraz dziesięciu prezentacji młodych naukowców, obejmujących szerokie spektrum aktywności naukowych prowadzonych w centrach Dioscuri, w obszarach takich jak biologia komórkowa, optyka czy matematyka teoretyczna i stosowana. Podczas dyskusji podkreślono, że realizowane badania to projekty typu high risk – high gain, czyli wysokiego ryzyka, ale z możliwą wysoką stopą zwrotu, mające znaczący wpływ na rozwój tych dyscyplin. Podczas sesji posterowej młodzi naukowcy zaprezentowali szeroki wachlarz prowadzonych w centrach aktywności badawczych, co dodatkowo podkreśliło istotną rolę autonomii liderów w zakresie zarządzania centrami Dioscuri. Finansowanie centrów doskonałości stworzyło nowy rodzaj przywództwa w nauce.

Komunikacja naukowa wobec spadku poziomu zaufania do nauki

Wykład inaugurujący Christiana Doellera z Towarzystwa Maxa Plancka Prof. Christian Doeller, wiceprezes Towarzystwa Maxa Plancka, wygłosił podczas sympozjum wykład inauguracyjny na temat znaczenia komunikacji naukowej, nie tylko z perspektywy indywidualnych naukowców, ale także z punktu widzenia instytucji prowadzących i finansujących badania. Podkreślił, że odpowiedzialność nauki wobec społeczeństwa jest najważniejszym czynnikiem wpływającym na konieczność komunikowania nauki i wyników badań. Zaapelował do obecnych o aktywność na tym polu, podkreślając m.in. potrzebę dostosowania kanałów komunikacji do konkretnych odbiorców oraz możliwość przedstawiania prowadzonych badań w odniesieniu do bieżących wydarzeń lub aktualnej sytuacji społecznej. Aby zobrazować, w jaki sposób można to zrobić, podał przykład związany ze zbliżającymi się igrzyskami olimpijskimi w Rio de Janeiro. Grupa naukowców opublikowała pracę dotyczącą obrazowania w wysokiej rozdzielczości, za pomocą mikroskopii elektronowej, kompleksu aktomiozyny ludzkiej, czyli kompleksu białkowego kluczowego dla skurczu mięśni. Informacja została podchwycona przez redakcje newsowe na całym świecie, które skupiły się na możliwości wyjaśnienia z pomocą obrazowania w wysokiej rozdzielczości, dlaczego Usain Bolt jest najszybszym człowiekiem na Ziemi.

Na koniec prof. Doeller poruszył kwestię spadku zaufania społecznego do nauki. Zwrócił uwagę, że algorytmy mediów społecznościowych nie rozróżniają informacji opartych na faktach od dezinformacji. Przywołał wyniki badania, w ramach którego sprawdzono, ile filmów dotyczących zmian klimatycznych wyprodukowanych przez instytucje naukowe osiągnęło 100 tys. wyświetleń: tylko dwa. Próg ten osiągnęło dwadzieścia nagrań dotyczących teorii spiskowych na temat smug chemicznych (tzw. chemtrails). Podwyższenie progu do miliona wyświetleń całkowicie eliminuje organizacje naukowe z próby – pozostawiając jeden film autorstwa influencera z YouTube i trzy filmy dotyczące spiskowych teorii. Prof. Doeller wyraźnie podkreślił, że komunikacja naukowa prowadzona zarówno przez specjalistów ds. komunikacji, jak i samych naukowców, jest ważnym elementem przeciwdziałania temu globalnemu trendowi.

Dioscuri: europejska success story

Liderzy Centrów Dioscuri

Sympozjum stanowiło również okazję do konstruktywnej dyskusji na temat możliwości, wyzwań i przyszłości programu Dioscuri, której przewodniczyła prof. Marta Miączyńska, dyrektor Międzynarodowego Instytutu Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie.

Prof. Krzysztof Jóźwiak, dyrektor NCN, wraz z prof. Christianem Doellerem, wiceprezesem MPG otworzyli tę dyskusję zapowiadając piąty konkurs Dioscuri, w ramach którego powstaną w Polsce dwa interdyscyplinarne centra doskonałości naukowej. Program będzie otwarty na wszystkie dyscypliny naukowe i będzie kłaść nacisk na doskonałość naukową i interdyscyplinarność.

W trakcie debaty omówiono również oczekiwania wobec programu Dioscuri z perspektywy środowisk naukowych w Polsce, Niemczech i Czechach, a także dotychczasowe osiągnięcia programu, które mogą stanowić inspirację dla inicjatyw tego typu w przyszłości.

Na zakończenie sympozjum odbył się cykl szkoleń:

• warsztaty Akademii Plancka prowadzone przez specjalistkę ds. komunikacji Rheę Wessel dla kierowniczek i kierowników centrów Dioscuri, które dały im możliwość zdobycia nowych umiejętności w roli liderów opinii (thought leadership) oraz w zakresie komunikacji naukowej;
• szkolenie przeprowadzone przez koordynatorów dyscyplin NCN dla młodych naukowczyń i naukowców, którzy zapoznali się z ofertą NCN i procesem oceny wniosków;
• spotkanie prowadzone przez koordynatorów programu Dioscuri z Niemiec, Polski i Czech, podczas którego koordynatorzy administracyjni omówili bieżące kwestie związane z codziennym funkcjonowaniem centrów.

Niemal 950 tys. zł otrzymał zespół z Uniwersytetu Jagiellońskiego na badania realizowane w ramach trójstronnej współpracy w konkursie Weave-UNISONO.

Zespół prof. dr. hab. Włodzimierza Zwonka z Uniwersytetu Jagiellońskiego otrzymał grant na realizację badań z zakresu analizy zespolonej, równań różniczkowych cząstkowych, geometrii i teorii pluripotencjału. Projekt pt. „Analiza i geometria w teorii funkcji wielu zmiennych zespolonych” zakłada współpracę trzech wiodących grup badawczych z Europy Środkowej działających w obszarze analizy zespolonej reprezentowanych, obok Uniwersytetu Jagiellońskiego, przez Uniwersytet Wiedeński oraz Uniwersytet w Wuppertalu. Na czele austriackiego zespołu stanie Bernhard Lamel, zaś zespołem niemieckim pokieruje Stefan Nemirovski. Wniosek został oceniony przez agencję FWF (Austrian Science Fund), podczas gdy NCN i DFG (German Research Foundation) zaakceptowały wyniki tej oceny w ramach współpracy w programie Weave. Potencjalne obszary współpracy obejmują między innymi badania nad funkcjami holomorficznie niezmienniczymi (w tym metrykami i jądrami Bergmana), twierdzeniem Lemperta, teorią pluripotencjału, równaniami Monge’a–Ampère’a, własnościami funkcji plurisubharmonicznych, problemem uniformizacji oraz hiperbolicznością w sensie Bergmana i Kobayashiego.

Weave-UNISONO i procedura agencji wiodącej

Konkurs Weave-UNISONO to efekt wielostronnej współpracy między instytucjami finansującymi badania naukowe, skupionymi w stowarzyszeniu Science Europe. Został ogłoszony w celu uproszczenia procedur składania i selekcji projektów badawczych we wszystkich dyscyplinach nauki, angażujących badaczy z dwóch lub trzech krajów europejskich.

Wyłanianie laureatów opiera się na procedurze agencji wiodącej, w myśl której tylko jedna z instytucji partnerskich odpowiedzialna jest za pełną ocenę merytoryczną wniosku, pozostali partnerzy akceptują wyniki tej oceny.

W ramach programu Weave partnerskie zespoły badawcze składają wnioski o finansowanie równolegle do agencji wiodącej oraz do właściwych dla siebie instytucji uczestniczących w programie. Wspólny projekt musi zawierać spójne plany badań, wyraźnie ukazujące wartość dodaną współpracy międzynarodowej.

Konkurs Weave-UNISONO jest otwarty w trybie ciągłym. Zachęcamy zespoły pragnące podjąć współpracę z partnerami z Austrii, Czech, Słowenii, Szwajcarii, Niemiec, Luksemburga oraz Belgii-Flandrii do zapoznania się z treścią ogłoszenia konkursowego i składania wniosków.

W agencjach partnerskich trwają nabory wniosków w konkursie Weave-UNISONO. Prosimy polskie zespoły badawcze o zwrócenie uwagi na terminy oraz zasady przygotowywania wniosków wspólnych i krajowych.

1. Kurs euro, po jakim należy wyliczyć budżet polskiej części projektu we wniosku wspólnym:
   • dla wniosków wspólnych, dla których wnioski krajowe zostaną założone i wysłane w systemie OSF do 31.12.2025 r.: 1 EUR = 4,2717 PLN;
   • dla wniosków wspólnych, dla których wnioski krajowe zostaną założone i wysłane w systemie OSF po 1.01.2026 r.: 1 EUR = 4,2626 PLN.
2. Wszystkie wnioski krajowe, nad którymi prace w systemie OSF zostaną rozpoczęte w 2025 r., z  kursem euro 1 EUR = 4,2717 PLN, muszą zostać wysłane w systemie OSF do dnia 31 grudnia 2025 r. do godz. 23:59:59. W przeciwnym razie, konieczne będzie rozpoczęcie prac nad nowym wnioskiem, z kursem euro 1 EUR = 4,2626 PLN. Jeśli wcześniej do agencji wiodącej złożony zostanie wniosek wspólny, z budżetem polskiej części projektu wyliczonym po innym kursie euro, spowoduje to niespójność między informacjami ujętymi we wniosku krajowym z danymi zawartymi we wniosku wspólnym, której skutkiem może być odrzucenie wniosku z powodu niespełnienia wymogów formalnych.
3. Z dniem 1 stycznia 2026 r. w konkursie Weave-UNISONO obowiązywać będzie zmieniony Regulamin przyznawania środków na realizację zadań finansowanych przez Narodowe Centrum Nauki w konkursach międzynarodowych organizowanych we współpracy wielostronnej w oparciu o procedurę agencji wiodącej (Lead Agency Procedure).
4. Prosimy o zapoznanie się ze zaktualizowaną dokumentacją konkursową.

Bartosz Szyszko, laureat Nagrody NCN 2025, wygłosi wykład pt. „Topologia chemiczna: od wiązania supełków na cząsteczkach do maszyn molekularnych”. Spotkanie online odbędzie się 17 grudnia o 18.00. Wydarzenie organizuje Copernicus Center.

Bartosz Szyszko, fot. Łukasz Bera/NCN Dr hab. Bartosz Szyszko jest profesorem na Uniwersytecie Wrocławskim, specjalizuje się w chemii supramolekularnej. W październiku odebrał Nagrodę NCN za wybitne osiągnięcia.

– Chemicy zwykle badają molekuły powiązane klasycznymi wiązaniami kowalencyjnymi lub jonowymi, ja natomiast chciałem zająć się topologią chemiczną – mówi badacz. – W centrum zainteresowania tej dziedziny znajdują się układy, które tworzą całość dzięki nieoczywistemu sposobowi powiązania ich elementów.

Zespół naukowca zajmuje się syntezą i badaniem rotaksanów, katenanów i węzłów molekularnych – cząsteczek splecionych mechanicznie, przypominających ogniwa łańcucha. Takie układy mają zupełnie inne właściwości, dynamikę i reaktywność niż związki znane z klasycznej chemii. Osiągnięcia jego grupy obejmują m.in. opracowanie nowych metod tworzenia struktur o nietrywialnej topologii, w tym z wykorzystaniem klastrów jonów metali jako szablonów konstrukcyjnych. Naukowcy odkryli także nowy typ ruchu molekularnego w rotaksanach, nazwany „trzepotaniem”. – Zrozumienie zachowania pojedynczych molekuł połączonych mechanicznie, uzyskanie większej kontroli nad ich dynamiką oraz wyjaśnienie, dlaczego ulegają one określonym reakcjom w taki, a nie inny sposób, przybliża nas do etapu ich praktycznego wykorzystania w projektowaniu nowoczesnych, inteligentnych materiałów i nanomaszyn, których potencjalnych zastosowań być może nie potrafimy sobie jeszcze w pełni wyobrazić – dodaje.

Rotaksany już dziś wykorzystywane są do kontrolowanego uwalniania substancji aktywnych w organizmie oraz do otrzymywania materiałów żelowych zdolnych do zmiany objętości pod wpływem bodźców zewnętrznych, które znajdują zastosowanie między innymi w miękkiej robotyce. Badania naukowca mogą stanowić podstawę do tworzenia nowych, funkcjonalnych materiałów i urządzeń w nanoskali, np. czujników chemicznych, nośników substancji, elementów nanomaszyn czy inteligentnych katalizatorów.

Materiał filmowy o badaniach laureata.

Transmisja wykładu rozpocznie się 17 grudnia o 18.00.

Trzy projekty z zakresu nauk ścisłych i technicznych oraz jeden z nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce zostaną sfinansowane w ramach konkursu Weave-UNISONO. Wszystkie cztery wnioski były oceniane przez agencję GAČR (Grantová agentura České republiky), zaś NCN zaakceptowało wyniki tej oceny w ramach współpracy w programie Weave. Łączny budżet po stornie polskiej wynosi ponad 3,5 mln zł.

Greenwashing, czyli konsument nabity w butelkę

Wyzwaniom regulacyjnym greenwashingu w Unii Europejskiej, Czechach i Polsce przyjrzy się prof. dr hab. Monika Namysłowska z Uniwersytetu Łódzkiego. Wraz z polskim i czeskim zespołem badawczym, na czele którego stanie Dr. iur. Rita Sik-Simon LL.M z Uniwersytetu Palackiego w Ołomuńcu, zrealizuje projekt badawczy poświęcony ochronie konsumentów w dobie ekologicznej i cyfrowej transformacji. Polska część budżetu wynosi ponad 500 tys. zł. Greenwashing, czyli wprowadzanie konsumentów w błąd poprzez niepoparte dowodami deklaracje o ekologiczności produktów i usług, staje się coraz poważniejszym problemem w dobie transformacji ekologicznej i cyfrowej. Zjawisko to podważa zaufanie społeczne, zakłóca uczciwą konkurencję i osłabia skuteczność polityk klimatycznych, szczególnie w środowisku cyfrowym, gdzie przekaz marketingowy jest wzmacniany przez algorytmy i influencerów. Projekt GRETA analizuje, jak unijne przepisy dotyczące ochrony konsumentów i komunikacji środowiskowej są wdrażane i egzekwowane w Polsce i Czechach, identyfikując luki prawne oraz bariery w ich stosowaniu. Celem projektu jest ocena skuteczności obecnych regulacji oraz wypracowanie rekomendacji, które pomogą ograniczyć greenwashing, wzmocnić ochronę konsumentów i zwiększyć przejrzystość komunikacji ekologicznej. Wyniki badań mogą wesprzeć zarówno decydentów publicznych, jak i uczciwych przedsiębiorców oraz organizacje konsumenckie, przyczyniając się do budowy bardziej wiarygodnego i zrównoważonego rynku w Unii Europejskiej.

Zrozumienie zjawisk magnetycznych w skali nano

Kolejne finansowane w tej turze konkursu badania dotyczą stworzenia unikatowej platformy do odkrywania i zrozumienia nowych zjawisk magnetycznych w skali nano w nievanderwaalsowskich dwuwymiarowych układach. Po stronie polskiej zespołem badawczym pokieruje prof. dr hab. Ryszard Zdyb z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, zaś po stronie czeskiej partnerować mu będzie Mgr. Jan Filip z Uniwersytetu Palackiego w Ołomuńcu. Polski zespół na realizację trzyletniego projektu otrzyma ponad 1 mln zł. Dwuwymiarowe materiały, znane m.in. dzięki grafenowi, otwierają nowe możliwości badawcze i technologiczne, zwłaszcza gdy ich grubość ogranicza się do kilku warstw atomowych. Projekt koncentruje się na hematenie – ultracienkiej formie tlenku żelaza – który w przeciwieństwie do swojego „masywnego” odpowiednika może wykazywać zupełnie odmienne właściwości magnetyczne. Badania pokazują, że przejście do świata 2D oraz modyfikowanie powierzchni hematenu pojedynczymi atomami i klastrami metali pozwala precyzyjnie kontrolować jego magnetyzm. Celem projektu jest zrozumienie tych zjawisk poprzez wytwarzanie i kompleksowe badanie ultracienkich tlenków żelaza oraz ich pochodnych. Uzyskane wyniki mogą przyczynić się do rozwoju nowej generacji technologii, takich jak ultracienkie nośniki pamięci magnetycznej, a także innowacyjnych materiałów do katalizy i fotokatalizy.

Światło przeciw bakteriom: nowe metody leczenia zakażeń

Dr Dorota Anna Chełminiak-Dudkiewicz z Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz RNDr. Miloslav Macháček Ph.D. z Uniwersytetu Karola w Pradze wraz z zespołami podejmą się opracowania fotoaktywnych, supramolekularnych i biokompatybilnych materiałów odpowiednich dla przeciwbakteryjnej terapii fotodynamicznej. Na sfinansowanie polskiej części badań przeznaczono ponad 700 tys. zł. Narastająca oporność bakterii na antybiotyki sprawia, że leczenie infekcji staje się jednym z najpoważniejszych wyzwań współczesnej medycyny. Projekt koncentruje się na rozwoju nowej, bezpiecznej metody zwalczania zakażeń bakteryjnych z wykorzystaniem światła, czyli przeciwdrobnoustrojowej terapii fotodynamicznej, szczególnie przydatnej w leczeniu ran i infekcji skóry. Celem badań jest opracowanie nowoczesnych, fotoaktywnych biomateriałów w postaci opatrunków, żeli czy nanocząstek, w których substancje aktywowane światłem będą trwale związane z biopolimerami, co zwiększy skuteczność terapii i ograniczy ryzyko uszkodzenia zdrowych tkanek. Takie spersonalizowane materiały nie tylko skutecznie eliminują nawet oporne mikroorganizmy, lecz także wspomagają gojenie ran i chronią je przed kolejnymi infekcjami. Projekt może przyczynić się do stworzenia innowacyjnej, przyjaznej dla pacjentów i środowiska alternatywy dla tradycyjnych metod leczenia zakażeń.

Nowa strategia projektowania antybiotyków

Ostatni z nagrodzonych projektów dotyczy strategii projektowania przyszłych antybiotyków z wykorzystaniem amfifilowych peptydomimetyków zawierających metalokarborany. Na czele polskiego zespołu naukowego stanie dr Krzysztof Konrad Fink z Instytutu Immunologii i Terapii Doświadczalnej im. Ludwika Hirszfelda PAN, zaś  Ing. Mariusz Uchman Ph.D. z Uniwersytetu Karola w Pradze pokieruje czeskimi badaczami. Na realizację polskiej części projektu przeznaczono ponad 1,3 mln. zł. Projekt skupia się na poszukiwaniu alternatywy dla klasycznych antybiotyków w postaci peptydomimetyków inspirowanych naturalnymi peptydami przeciwdrobnoustrojowymi, które potrafią skutecznie niszczyć bakterie, jednocześnie oszczędzając komórki człowieka. Dzięki unikalnemu mechanizmowi działania polegającemu na uszkadzaniu błon bakteryjnych, związki te są mniej podatne na rozwój oporności. Celem badań jest opracowanie nowej klasy stabilnych i bezpiecznych peptydomimetyków zawierających metalokarborany oraz zrozumienie, jak ich struktura wpływa na aktywność biologiczną. Wyniki projektu mogą przyczynić się do powstania skutecznych terapii przeciwko wielolekoopornym patogenom i wzmocnić przyszłość leczenia chorób zakaźnych.

Weave-UNISONO i procedura agencji wiodącej

Konkurs Weave-UNISONO to efekt wielostronnej współpracy między instytucjami finansującymi badania naukowe, skupionymi w stowarzyszeniu Science Europe. Został ogłoszony w celu uproszczenia procedur składania i selekcji projektów badawczych we wszystkich dyscyplinach nauki, angażujących badaczy z dwóch lub trzech krajów europejskich.

Wyłanianie laureatów opiera się na procedurze agencji wiodącej, w myśl której tylko jedna z instytucji partnerskich odpowiedzialna jest za pełną ocenę merytoryczną wniosku, pozostali partnerzy akceptują wyniki tej oceny.

W ramach programu Weave partnerskie zespoły badawcze składają wnioski o finansowanie równolegle do agencji wiodącej oraz do właściwych dla siebie instytucji uczestniczących w programie. Wspólny projekt musi zawierać spójne plany badań, wyraźnie ukazujące wartość dodaną współpracy międzynarodowej.

Konkurs Weave-UNISONO jest otwarty w trybie ciągłym. Zachęcamy zespoły pragnące podjąć współpracę z partnerami z Austrii, Czech, Słowenii, Szwajcarii, Niemiec, Luksemburga oraz Belgii-Flandrii do zapoznania się z treścią ogłoszenia konkursowego i składania wniosków.

Nawiązując do komunikatu dyrektora NCN z dnia 9 czerwca 2025 r. oraz zgodnie z pkt 3.3.5 uchwały Rady NCN nr 64/2023 z dnia 5 lipca 2023 r., dotyczącej warunków przeprowadzania międzynarodowego konkursu International Multilateral Partnerships for Resilient Education and Science System in Ukraine (IMPRESS-U) – na projekty badawcze organizowanego we współpracy wielostronnej w ramach programu IMPRESS-U w oparciu o procedurę agencji wiodącej (Lead Agency Procedure) – informujemy, że w związku z wyczerpaniem puli środków finansowych przeznaczonych przez jedną z instytucji partnerskich na finansowanie projektów w konkursie IMPRESS-U, a także wstrzymaniem naboru wniosków przez amerykańską agencję National Science Foundation (NSF), dyrektor NCN podjął decyzję o zakończeniu naboru wniosków w konkursie IMPRESS-U.

W międzynarodowym konkursie sieci CHIST-ERA Call 2025 Science in Your Own Language finansowanie otrzymały trzy projekty z udziałem polskich badaczek i badaczy, w tym jeden koordynowany przez zespół z Polski. Tematy zwycięskich projektów dotyczą sposobów i narzędzi upowszechniania dostępu do wiedzy generowanej w różnych językach.

W konkursie CHIST-ERA Call 2025 SOL granty przyznano łącznie dziewięciu międzynarodowym projektom. Trzy spośród nich będą realizowane z udziałem polskich grup badawczych z Uniwersytetu Warszawskiego, Instytutu Podstaw Informatyki Polskiej Akademii Nauk oraz Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie.

Nagrodzone projekty z udziałem zespołów naukowych z Polski:

• LEXICAI: Lekkie, multimodalne, wielojęzyczne i kontekstowe tłumaczenie maszynowe dokumentów z zakresu AI – celem projektu jest opracowanie nowej generacji narzędzi tłumaczeniowych dostosowanych do dokumentów AI, które umożliwią przełamywanie barier językowych oraz zapewnią sprawiedliwy dostęp do najnowocześniejszych badań i postępu technologicznego, nawet dla użytkowników języków o mniejszym zasięgu. Kierownik: dr hab. Łucja Biel z Uniwersytetu Warszawskiego  Partnerzy międzynarodowego konsorcjum: Wielka Brytania (lider) i Szwajcaria.
• TINE: Tłumaczenie nie jest wystarczające (TINE): Adaptacja wielojęzycznych materiałów naukowych w prostym języku – celem projektu jest umożliwienie autorom i odbiorcom nieprofesjonalnym dostępu do zrozumiałej informacji naukowej w ich własnym języku, poprzez stworzenie nowych, naukowo ukierunkowanych modeli tłumaczeniowych. Kierownik: dr inż. Łukasz Kobyliński z Instytutu Podstaw Informatyki Polskiej Akademii Nauk Partnerzy międzynarodowego konsorcjum: Hiszpania (lider), Szwajcaria i Wielka Brytania.
• MUTASK: Multimodalne tłumaczenie i adaptacja wiedzy naukowej dla globalnej dostępności – dzięki współpracy ekspertów z dziedziny lingwistyki komputerowej, edukacji medialnej oraz komunikacji strategicznej w projekcie zostaną stworzone praktycznie i nowoczesne narzędzia umożliwiające tłumaczenie maszynowe dokumentów naukowych, uwzględniające zasady otwartej nauki. Wypracowane rozwiązania dzięki standaryzacji efektów tłumaczenia umożliwią bezproblemowy, interoperacyjny dostęp do wielojęzycznych repozytoriów. Lider międzynarodowego konsorcjum: dr hab. inż. Mikołaj Leszczuk z Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie Partnerzy międzynarodowego konsorcjum: Francja i Szwajcaria.

Lista wszystkich projektów rekomendowanych do finansowania w konkursie CHIST-ERA Call 2025 SOL

O finansowanie projektów w konkursie CHIST-ERA SOL mogły starać się konsorcja międzynarodowe złożone z co najmniej trzech zespołów badawczych pochodzących z co najmniej trzech różnych krajów biorących udział w konkursie. Kierownik polskiego zespołu musiał posiadać co najmniej stopień naukowy doktora. Celem sieci CHIST-ERA jest wspieranie badań z zakresu technologii informacyjnych oraz komunikacyjnych.

Ogłaszamy konkurs SONATINA 10. To oferta skrojona na miarę potrzeb badaczek i badaczy na wczesnym etapie kariery. Umożliwia im zdobycie wiedzy i doświadczenia niezbędnego do dalszego rozwoju naukowego.

W dziesiątej edycji SONATINY mogą brać udział osoby, które uzyskały lub uzyskają stopień doktora w okresie od 1 stycznia 2023 r. do 15 maja 2026 roku. Okres kwalifikacji do konkursu można wydłużyć w związku z przerwami w karierze, np. z tytułu urodzenia dzieci lub niezdolności do pracy. Laureatem SONATINY można być tylko raz.

Projekty można planować na 24 lub 36 miesięcy. Grant obejmuje środki na prowadzenie badań naukowych, zarówno podstawowych, jak i aplikacyjnych oraz na zatrudnienie kierownika na pełny etat w jednostce będącej miejscem realizacji projektu, przez cały okres jego trwania. Co ważne, jednostką realizującą może być tylko taka, w której co najmniej jedna dyscyplina posiada kategorię naukową i jednocześnie – musi być to jednostka inna niż miejsce, w którym kierownik uzyskał stopień doktora.

Ważnym komponentem grantu SONATINA jest obowiązkowy staż zagraniczny, trwający od 3 do 6 miesięcy. Na jego realizację kierownik projektu otrzymuje gwarantowane stypendium w wysokości 7,5 tys. zł na każdy miesiąc pobytu za granicą, a także ryczałty na koszty utrzymania, zakwaterowania i podróży w wysokości zależnej od kraju wyjazdu.

Po raz pierwszy w historii konkursu staż będzie finansowany przez Narodową Agencję Wymiany Akademickiej. Zgodnie z warunkami podpisanego porozumienia, wnioski będą oceniane merytorycznie wyłącznie w Narodowym Centrum Nauki. NAWA uzna wyniki tej oceny i przyzna środki na staże laureatom SONATINY, którzy będą musieli jedynie złożyć wnioski w programie uruchomionym specjalnie dla nich przez NAWA. Taki model współpracy pomiędzy obiema agencjami funkcjonuje już od wielu lat, m.in. w ramach programu Polskie Powroty NAWA, gdzie NCN finansuje komponenty badawcze.

Pojedynczy projekt SONATINA nie ma określonych minimalnych ani maksymalnych limitów finansowania, jednak wszystkie wydatki ujęte w kosztorysie muszą być uzasadnione.

Budżet przeznaczony przez Radę NCN na dziesiątą edycję SONATINY wynosi 50 mln zł. Budżet przeznaczony przez NAWA na staże wyniesie maksymalnie 4,8 mln zł, jednak ostateczna jego wysokość zostanie podana w ogłoszeniu.

Nabór wniosków i proces oceny

Nabór wniosków SONATINA 10 w systemie OSF będzie otwarty od 16 grudnia do 16 marca 2026 r., do godziny 14.00 CET.

Wnioski będą oceniane w ramach zespołów międzypanelowych, składających się z ekspertów w ramach danych działów, tj. nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce (HS), nauk ścisłych i technicznych (ST) oraz nauk o życiu (NZ). Eksperci wybierani są przez Radę NCN spośród wybitnych naukowców, polskich i zagranicznych, posiadających przynajmniej stopień naukowy doktora.

Ocena merytoryczna projektu będzie tradycyjnie dwuetapowa: w pierwszym etapie każdy wniosek otrzyma co najmniej dwie opinie indywidualne, a jego oceny dokona zespół podczas pierwszego posiedzenia panelowego, z uwzględnieniem sporządzonych opinii. W drugim etapie co najmniej dwie opinie dla wniosku przygotują recenzenci zewnętrzni, a kierownik projektu zostanie dodatkowo zaproszony na rozmowę kwalifikacyjną w języku angielskim do siedziby NCN w Krakowie, w lipcu 2026 roku. Ostatecznej oceny wniosku dokona zespół, uwzględniając opinie indywidualne oraz wyniki rozmowy kwalifikacyjnej. Ogłoszenie wyników nastąpi najpóźniej we wrześniu 2026 r.

W przyszłym roku rozpoczynamy korzystanie ze środków pochodzących z obligacji skarbowych, przyznanych Narodowemu Centrum Nauki przez premiera RP na finansowanie zadań statutowych. Pieniądze zasilą budżety konkursów skierowanych do młodych badaczek i badaczy.

Uruchomienie obligacji pozwoli sfinansować więcej projektów, niż wynikałoby to z wysokości samej dotacji budżetowej.

5 grudnia Sejm przyjął ustawę budżetową na 2026 rok, utrzymując dotację celową dla NCN na poziomie 1,68 mld zł. Oznacza to, że współczynnik sukcesu w naszych konkursach pozostanie na niesatysfakcjonującym poziomie. Obecnie na stu naukowców składających wnioski, grant otrzymuje zaledwie kilkunastu.

Zbyt mały budżet na projekty naukowe ogranicza potencjał badawczy i osłabia konkurencyjność kraju. Każdy odrzucony z powodu braku środków wniosek to także ryzyko, że zdolni naukowcy będą szukać możliwości rozwoju poza nauką. Dlatego, chcąc wykorzystać wszystkie dostępne nam możliwości wsparcia środowiska naukowego, zdecydowaliśmy o jak najszybszym przeznaczeniu tych dodatkowych funduszy na bieżącą działalność.

Przypomnijmy: w listopadzie 2024 roku premier RP Donald Tusk zapowiedział przekazanie NCN papierów skarbowych o nominalnej wartości 500 mln zł. Te aktywa finansowe wpłynęły na konto agencji kilka tygodni później. Po rozstrzygnięciu kwestii formalnoprawnych przez Ministerstwo Finansów oraz Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, droga do ich wykorzystania została otwarta. NCN może uwzględnić środki w swoim budżecie oraz wykorzystać je zgodnie z oczekiwaniami środowiska naukowego oraz uzgodnionym harmonogramem.

Zakładamy, że środki pochodzące z obligacji – powiększone o wpływy z odsetek – będą wspierać budżety naszych konkursów w latach 2026–2028. Pieniądze zostaną przeznaczone w szczególności na wsparcie projektów realizowanych przez naukowców na wczesnych etapach kariery. W przyszłym roku planujemy uruchomić z tego źródła około 150 mln zł, co pozwoli m.in. na realny wzrost budżetów konkursów SONATA i SONATA BIS. W kolejnych dwóch latach pula środków, które trafią do środowiska naukowego, zostanie jeszcze znacząco zwiększona.

Pieniądze pochodzące z papierów skarbowych nie rozwiążą systemowych problemów budżetowych agencji, ale pozwolą na sfinansowanie dodatkowej grupy wartościowych projektów, które w innym wypadku nie miałyby szans na realizację.

O kolejnych krokach związanych z wykorzystaniem obligacji będziemy informować na bieżąco.