Pierwsza w XXI wieku publikacja z nauk o życiu w Nature wyłącznie z udziałem polskich instytucji wyjaśnia mechanizmy skuteczności leków mRNA i toruje drogę do nowych terapii.

17 kwietnia 2025 w Nature ukazała się praca polskich naukowców z Międzynarodowego Instytutu Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie, Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego oraz Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN. Pierwszym autorem publikacji jest dr Paweł S. Krawczyk, a autorami korespondencyjnymi – prof. Andrzej Dziembowski i dr hab. Seweryn Mroczek. To pierwsza w XXI wieku publikacja z dziedziny nauk o życiu w Nature, przygotowana wyłącznie przez polskie zespoły. Badania zostały sfinansowane m.in. przez Narodowe Centrum Nauki.

Autorzy opisali nieznany wcześniej mechanizm wpływający na skuteczność terapeutycznych cząsteczek mRNA. Zidentyfikowali rolę enzymu TENT5A w wydłużaniu tzw. ogona poli(A), co stabilizuje mRNA i może wpływać na jego aktywność w komórkach.

– Stabilizacja cząsteczki mRNA przez enzym TENT5A jest mechanizmem dotychczas mało znanym, a jednocześnie uniwersalnym. Posiada on ogromny potencjał dla medycyny, ponieważ obecnie prowadzi się bardzo dużo badań nad różnorodnymi zastosowaniami mRNA jako leków – mówi prof. Andrzej Dziembowski, cytowany w notatce prasowej IIMCB.

W badaniach wykorzystano technologię sekwencjonowania nanoporowego oraz opracowane przez zespół narzędzia obliczeniowe do analizy ogonów poli(A). Naukowcy skupili się m.in. na szczepionkach Comirnaty i Spikevax, szeroko stosowanych podczas pandemii COVID-19. Zaobserwowali, że w komórkach odpornościowych – zwłaszcza w makrofagach – dochodzi do wydłużania ogonów poli(A), co może mieć znaczenie dla skuteczności preparatów.

– Nasza droga do publikacji w „Nature” była długa i wyboista. Pracę nad projektem rozpoczęliśmy w trakcie pandemii w połowie 2021 roku. Po wysłaniu pierwszej wersji artykułu byliśmy wielokrotnie proszeni o dodanie nowych danych i naniesienie poprawek. Szczególnie jesteśmy dumni z faktu, że jest to pierwsza publikacja w dziedzinie nauk o życiu na łamach „Nature” w XXI wieku, wypracowana wyłącznie przez polskie instytucje naukowe – dodaje prof. Dziembowski.

Jak zapowiada, naukowcy planują wykorzystać swoje odkrycia do opracowania skuteczniejszych leków opartych na technologii mRNA.

Badania opisane w publikacji były współfinansowane z projektów NCN realizowanych przez Seweryna Mroczka (SONATA BIS 10), Andrzeja Dziembowskiego (OPUS 17), Agnieszkę Tudek (SONATA 16), Monikę Kusio-Kobiałkę (SONATA 15) i Aleksandrę Brouze (PRELUDIUM 19).

Wykorzystano infrastrukturę badawczą IN-MOL-CELL, sfinansowaną ze środków Krajowego Planu Odbudowy.

Naukowcy z Laboratorium Biologii RNA IIMCB, zaangażowani w badania opublikowane w Nature, fot. IIMCB

Informujemy, że w piątek 18 kwietnia br. biuro Narodowego Centrum Nauki będzie czynne do godziny 13:00. Za wszelkie utrudnienia przepraszamy.

Informujemy, że dziś zostaną wysłane decyzje dla wniosków, które nie zostały zakwalifikowane do II etapu oceny merytorycznej w konkursach: OPUS 28+LAP/Weave i SONATA 20.

W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 18 listopada 2020 r. o doręczeniach elektronicznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1045), zwaną dalej: ustawą o doręczeniach elektronicznych oraz obowiązkach spoczywających na Narodowym Centrum Nauki w kontekście w/w ustawy, w związku z treścią art. 147 ust. 5 ustawy o doręczeniach elektronicznych, mając na uwadze zapewnienie sprawności doręczeń i terminowego załatwiania spraw, Narodowe Centrum Nauki odstępuje od wysyłki decyzji Dyrektora Narodowego Centrum Nauki na podstawie ustawy o doręczeniach elektronicznych. Decyzje Dyrektora Narodowego Centrum Nauki doręczane będą na dotychczasowych zasadach tj.: decyzje Dyrektora Narodowego Centrum Nauki doręczane są wnioskodawcy w formie dokumentu elektronicznego na wskazany we wniosku adres elektroniczny. Decyzje Dyrektora Narodowego Centrum Nauki podpisane są elektronicznym podpisem kwalifikowanym w formacie PAdES. Sposób doręczenia decyzji zależy od statusu wnioskodawcy.

W przypadku gdy wnioskodawcą jest podmiot, o którym mowa w art. 27 ust. 1-7 i 9 ustawy o NCN, decyzja Dyrektora Narodowego Centrum Nauki będzie doręczana wyłącznie na wskazany we wniosku adres ESP ePUAP. W przypadku gdy wnioskodawca posiada uprawnienia podmiotu publicznego, decyzja wysyłana będzie w trybie Urzędowego Poświadczenia Przedłożenia (zwanym dalej: „UPP”). W przypadku gdy wnioskodawca nie posiada uprawnień podmiotu publicznego, decyzja wysłana będzie w trybie Urzędowego Poświadczenia Doręczenia (zwanym dalej: „UPD”). W przypadku gdy osoba fizyczna będąca wnioskodawcą wskaże we wniosku adres skrytki ePUAP, decyzja będzie wysłana na ten adres. Jeżeli wnioskodawca będący osobą fizyczną nie wskaże adresu skrytki ePUAP, doręczenie decyzji będzie realizowane poprzez wysłanie na podany we wniosku adres e-mail informacji z adresem elektronicznym, z którego można pobrać decyzję Dyrektora Narodowego Centrum Nauki. Informacja ta przesyłana jest z adresu: ewnioski@ncn.gov.pl. W celu odebrania tej decyzji, należy kliknąć w link znajdujący się w wiadomości, a następnie postępować zgodnie z pojawiającymi się komunikatami.

W przypadku braku decyzji, należy sprawdzić poprawność podanego we wniosku adresu elektronicznego (ESP, skrytki ePUAP, e-mail). W przypadku podania błędnego adresu należy skontaktować się z opiekunem wniosku podanym w systemie OSF.

Narodowe Centrum Nauki przedstawia listę ekspertów biorących udział w pracach Zespołów Ekspertów w 2024 r. oceniających wnioski złożone w następujących konkursach NCN:

• MAESTRO 15, SONATA BIS 13, PRELUDIUM BIS 5 ogłoszonych 15 czerwca 2023 roku;
• OPUS 26+LAP/Weave, SONATA 19 ogłoszonych 15 września 2023 roku;
• SONATINA 8, DAINA 3 ogłoszonych 15 grudnia 2023 roku;
• MINIATURA 8 ogłoszonym 1 lutego 2024 roku;
• OPUS 27, PRELUDIUM 23 ogłoszonych 15 marca 2024 roku.

Alfabetyczna lista ekspertów

Alfabetyczna lista ekspertów – MINIATURA 8

Dziękujemy wszystkim ekspertom za zaangażowanie oraz cenny wkład wniesiony w proces oceny wniosków złożonych w ramach ww. konkursów.

Dr Malwina Gębalska i Barbara Świątkowska w podcaście NCN mówią o programach wspierających zaangażowaną naukę – partnerstwie STR i inicjatywie Science and Society.

Badania naukowe mają odpowiadać na najważniejsze wyzwania społeczne, ale też włączać w działania szerokie grono interesariuszy: od decydentów, przez organizacje społeczne, po obywateli. Takie podejście przyświeca partnerstwu europejskiemu Social Transformations and Resilience (STR), którego koordynatorem jest NCN oraz inicjatywie Science and Society, finansowanej z Funduszy norweskich i EOG. O inicjatywach rozmawiają w najnowszym odcinku podcastu NCN gościnie Anny Korzekwy-Józefowicz – dr Malwina Gębalska i Barbara Świątkowska z Centrum.

Europejskie partnerstwo STR

Partnerstwo Social Transformations and Resilience powstaje z inicjatywy Komisji Europejskiej, w odpowiedzi na wyzwania związane z przemianami klimatycznymi, demograficznymi, technologicznymi, a także nieprzewidzianymi kryzysami, takimi jak pandemia czy wojna w Ukrainie.

– To partnerstwo ma przygotować Europę na zmiany, które już się dzieją – i pomóc społeczeństwom przechodzić przez nie w sposób sprawiedliwy i odporny – mówi dr Malwina Gębalska, koordynatorka STR w NCN.

W centrum STR znajdują się cztery obszary tematyczne:

1. modernizacja systemów ochrony społecznej i usług podstawowych,
2. przyszłość pracy,
3. wspieranie edukacji i rozwijanie umiejętności,
4. sprawiedliwa transformacja w kierunku neutralności klimatycznej.

– Chcemy, by decyzje polityczne były oparte na wiedzy, dowodach i badaniach naukowych. Evidence-based policy making to fundament partnerstwa – podkreśla koordynatorka. – W STR badania mają mieć realny wpływ na kierunki polityk publicznych i będą prowadzone w ścisłej współpracy z interesariuszami.

STR to długofalowa inicjatywa – partnerstwo będzie działać przez 10 lat, a jego budżet współtworzą państwa członkowskie oraz Komisja Europejska (dofinansowanie KE wynosi 30%). W przygotowaniach uczestniczy obecnie 9 krajów, w tym Belgia, Niemcy, Szwecja, Włochy i Francja. Koordynatorem partnerstwa jest NCN – jako pierwsza instytucja z krajów tzw. widening (czyli państw przyjętych do UE po 2004 roku).

– Partnerstwa europejskie to coś więcej niż konkursy na badania. To krok dalej – wychodzimy do społeczeństwa – mówi dr Gębalska. – W konkursach będziemy wymagać nie tylko doskonałości naukowej, ale także planu zaangażowania partnerów spoza akademii i przemyślenia społecznego wpływu badań.

Co się dzieje teraz i jak się włączyć?

Obecnie trwa etap przygotowawczy STR, który potrwa do końca 2026 roku. NCN odpowiada za przygotowanie planu działania i budżetu, a niemiecka agencja badawcza koordynuje prace nad Strategiczną Agendą Badań i Innowacji (SRIA).

– Konsultujemy agendę z szerokim gronem interesariuszy. Do udziału w ankietach i warsztatach zapraszamy naukowców, ale też przedstawicieli ministerstw, biznesu czy organizacji społecznych – mówi koordynatorka. Każdy z czterech priorytetów partnerstwa będzie przedmiotem oddzielnej ankiety i warsztatów. W ankiecie dotyczącej przyszłości pracy Polska znalazła się wśród trzech najaktywniejszych krajów pod względem liczby odpowiedzi. – Chcemy, by głos polskiego środowiska był słyszalny i przekładał się na ostateczny kształt agendy. To szansa, by uwzględnić nasze doświadczenia, wyzwania i silne strony – podkreśla Gębalska.

Konkursy w ramach STR mają ruszyć na przełomie 2027 i 2028 roku.

Science and Society

Inicjatywa Science and Society realizowana jest w ramach kończącej się trzeciej edycji funduszy norweskich i EOG. – To nie jest konkurs badawczy. To pakiet działań, które miały pomóc naukowcom współpracować ze społeczeństwem – nie tylko popularyzować wyniki badań, ale wspólnie tworzyć rozwiązania – tłumaczy Barbara Świątkowska z Zespołu Funduszy Norweskich w NCN.

Dzięki oszczędnościom i zwrotom środków z poprzednich projektów, NCN zaproponował 11 polsko-norweskim zespołom – wcześniej już realizującym granty w konkursach GRIEG i IdeaLab – możliwość uzyskania dodatkowych środków na działania społeczne. Zespoły mogły je przeznaczyć m.in. na:

• warsztaty z nauczycielami,
• współpracę z NGO-sami i instytucjami publicznymi,
• tworzenie materiałów edukacyjnych lub narzędzi online,
• organizację debat, wydarzeń, wystaw.

– To nie jest promocja nauki. To realna współpraca – z nauczycielami, szpitalami, muzeami. Pracujemy razem nad wdrażaniem wiedzy w życie – podkreśla Świątkowska.

Dwa przykłady działań w ramach Science and Society:

• W projekcie o dobrostanie i społeczeństwie obywatelskim naukowcy przygotowują z nauczycielami podręcznik z ćwiczeniami dla uczniów – mają one rozwijać postawy otwartości, zaangażowania społecznego i ciekawości.
• Zespół badający odporność na dezinformację tworzy test online, który pozwoli użytkownikom zbadać swoją podatność na manipulację i lepiej zrozumieć mechanizmy dezinformacji w internecie.

Efekty inicjatywy będą znane w maju tego roku, po zakończeniu realizacji i analizie raportów końcowych.

– To dla nas nie tylko podsumowanie, ale też punkt wyjścia do planowania działań w nowej edycji funduszy norweskich – mówi Barbara Świątkowska. – Chcemy wiedzieć, jakiego rodzaju współpracę naukowcy są gotowi podejmować i jak ich w tym wspierać.

Co dalej?

Fundusze norweskie będą miały kontynuację. Memorandum w sprawie nowej edycji funduszy ma zostać podpisane już wiosną 2025 roku, a pierwsze konkursy mogą pojawić się w kolejnym roku.

– Chcemy, by działania w obu programach były komplementarne. Zielona transformacja, edukacja, demokracja, odporność społeczna – to tematy wspólne i równie ważne w STR, jak i w funduszach norweskich – podkreśla Świątkowska. Oba zespoły – partnerstw europejskich i funduszy norweskich – prowadzą wspólne analizy, spotkania i warsztaty. Celem jest lepsze poznanie potrzeb środowiska naukowego i przygotowanie konkursów oraz działań towarzyszących, które odpowiadają na aktualne wyzwania. Pierwsze warsztaty odbyły się 1 kwietnia w Warszawie. – Zaczynamy od nauk humanistycznych i społecznych, bo ich rola w rozumieniu i wspieraniu zmian społecznych jest nie do przecenienia – mówi dr Malwina Gębalska. – Ale ambicją partnerstwa STR – i przyszłych programów – jest zmiana sposobu, w jaki myślimy o badaniach: nie jako cel sam w sobie, ale jako narzędzie dla społeczeństwa.

Więcej informacji o partnerstwie STR oraz inicjatywie Science and Society – w nowym odcinku podcastu NCN. Nagranie jest dostępne w Spotify i Apple Podcasts oraz na YouTube.

Dr Mateusz Łełyk z Uniwersytetu Warszawskiego wspólnie z naukowcami z Polski i Austrii zrealizuje projekt w ramach konkursu Weave-UNISONO. Na przeprowadzenie badań otrzyma ponad 1,6 mln zł.

W ramach projektu pt. Miary złożoności strukturalnej dla teorii podstaw matematyki naukowcy dr Mateusz Łełyk oraz Dr techn. Dino Rossegger z Uniwersytetu Technicznego w Wiedniu, który pokieruje projektem po stronie austriackiej, zamierzają odpowiedzieć na pytanie, kiedy teoria podstaw matematyki ma model zamierzony i jakie są źródła tego zjawiska. Ponadto naukowcy będą badać, jakie własności mają modele „niezamierzone” i w jaki sposób można je odróżnić od tych pożądanych. W tym celu zastosują teorię Scotta, która do tej pory bardzo rzadko wykorzystywana była do badania podstaw teorii matematyki. Badacze przewidują, że ciekawym „produktem ubocznym” projektu może być wskazanie nowych własności teorii pierwszego rzędu, takich jak np. własność najprostszego modelu, które zapewnią intuicyjne i efektywne metody klasyfikacji teorii podstaw matematyki.

Wniosek był oceniany przez austriacką agencję Austrian Science Fund (FWF), a Narodowe Centrum Nauki zaakceptowało wyniki tej oceny w ramach współpracy w programie Weave.

Listy rankingowe Weave-UNISONO

Lista nr 11 w .pdf

Weave-UNISONO i procedura agencji wiodącej

Konkurs Weave-UNISONO to efekt wielostronnej współpracy między instytucjami finansującymi badania naukowe, skupionymi w stowarzyszeniu Science Europe. Został ogłoszony w celu uproszczenia procedur składania i selekcji projektów badawczych we wszystkich dyscyplinach nauki, angażujących badaczy z dwóch lub trzech krajów europejskich.

Wyłanianie laureatów opiera się na procedurze agencji wiodącej, w myśl której tylko jedna z instytucji partnerskich odpowiedzialna jest za pełną ocenę merytoryczną wniosku, pozostali partnerzy akceptują wyniki tej oceny.

W ramach programu Weave partnerskie zespoły badawcze składają wnioski o finansowanie równolegle do agencji wiodącej oraz do właściwych dla siebie instytucji uczestniczących w programie. Wspólny projekt musi zawierać spójne plany badań, wyraźnie ukazujące wartość dodaną współpracy międzynarodowej.

Konkurs Weave-UNISONO jest otwarty w trybie ciągłym. Zachęcamy zespoły pragnące podjąć współpracę z partnerami z Austrii, Czech, Słowenii, Szwajcarii, Niemiec, Luksemburga oraz Belgii-Flandrii do zapoznania się z treścią ogłoszenia konkursowego i składania wniosków.

Jakie tematy powinny znaleźć się w centrum przyszłych badań społecznych i humanistycznych? Jak skuteczniej powiązać naukę z potrzebami społeczeństwa, instytucji publicznych i decydentów? O tym rozmawiali uczestnicy warsztatów poświęconych przygotowaniom do partnerstwa Social Transformations and Resilience (STR) oraz przyszłych konkursów NCN, finansowanych z funduszy norweskich i środków krajowych. Wnioski z dyskusji mogą pomóc m.in. w uwzględnieniu polskiej perspektywy w strategicznej agendzie badawczej, przygotowywanej przez STR, oraz zaplanowaniu konkursów na projekty badawcze w kolejnej edycji funduszy norweskich.

W spotkaniu Connecting Research and Policy for a Greener, Inclusive and More Resilient Europe wzięli udział naukowcy z różnych dziedzin, ośrodków i na różnym etapie kariery naukowej, przedstawiciele administracji publicznej, organizacji pozarządowych i biznesu. Pracowali w trzech grupach tematycznych: zielona transformacja, demokracja, rządy prawa i prawa człowieka oraz włączenie i odporność społeczna.

– Rzadko mamy okazję, żeby w takim składzie porozmawiać nie o operacyjnych konkretach, tylko o wizji. Zwykle o planowaniu badań czy współpracy zaczyna się myśleć dopiero na etapie realizacji konkretnego projektu. To spotkanie pozwoliło spojrzeć szerzej, rozpoznać dostępne zasoby i dostrzec ich wartość – mówi dr Maksymilian Bielecki z Uniwersytetu SWPS, który moderował prace grupy zajmującej się tematyką zielonej transformacji.

Zielona transformacja

Grupa skupiła się na trzech poziomach zmiany: indywidualnym, społecznym i systemowym. Na poziomie indywidualnym podkreślano potrzebę zwiększania wiedzy o zmianach klimatycznych i rozwijania kompetencji, które pozwalają działać świadomie i skutecznie. – Marzy nam się społeczeństwo osób, które rozumieją, czym jest zmiana klimatu, wiedzą, czym ona się może zakończyć oraz mają zasoby i narzędzia – przede wszystkim poznawcze – żeby sobie z tą zmianą poradzić. I też osób, które rozumieją, że ich interes własny spotyka się z interesem społecznym w momencie, w którym podejmują działania na rzecz klimatu – dodaje moderator.

– Na poziomie społecznym hasłem, które wybrzmiało najgłośniej, była partycypacyjność – mówił. Zwrócił uwagę, że jest to temat silnie związany z polityką naukową, ponieważ nauka nie powinna pełnić roli dominującej, „przemawiając do ludzi i grup, ale powinna bardziej słuchać i współpracować z nimi”. Wskazywał, że chodzi o społeczeństwa, które są podmiotowe, mają realny wpływ na polityki i wyposażone są w narzędzia dojrzałego społeczeństwa obywatelskiego.

Na poziomie polityk publicznych, grupa wskazała na potrzebę tworzenia rozwiązań długoterminowych, odpornych na zmiany polityczne. – Nie możemy mieć klimatycznego ADHD, gdzie każda zmiana rządu oznacza porzucenie dotychczasowych strategii – zaznaczył moderator.

Demokracja, rządy prawa i prawa człowieka

Grupa moderowana przez Katarzynę Walczyk-Matuszyk z Instytutu Podstawowych Problemów Techniki PAN skoncentrowała się na: edukacji dla demokracji, instytucjach publicznych, agendzie cyfrowej oraz równości i przeciwdziałaniu dyskryminacji. W obszarze równości zaproponowano wizję społeczeństwa, które traktuje równość jako wartość. Symbolicznym skrótem tej idei stało się hasło MEGA – Make Equality Great Again. – Chodzi tutaj przede wszystkim o zmianę postaw społecznych dotyczących różnych grup wykluczonych i aspektów związanych z równością – podsumowała moderatorka. W obszarze edukacji obywatelskiej grupa zaproponowała wizję społeczeństwa „budowanego na wiedzy, posiadającego kompetencje, krytycznie myślącego, opartego na działaniu, także na szacunku i tolerancji”. Kluczowym warunkiem tej zmiany ma być zaangażowanie – zarówno obywateli, jak i instytucji edukacyjnych. Jeśli chodzi o instytucje publiczne, takie jak sądy, policja czy biura rzeczników, uczestnicy zwrócili uwagę na konieczność zapewnienia im odpowiedniego finansowania, ochrony przed naciskami politycznymi oraz rozwijania samoświadomości i komunikacji z obywatelami. W odniesieniu do agendy cyfrowej dyskutowano o nieprzewidywalności rozwoju technologii, wyzwaniach związanych z wolnością słowa i zakresie regulacji sfery, która coraz bardziej wpływa na życie społeczne.

Włączenie i odporność społeczna

Grupa moderowana przez Agnieszkę Chrząszcz z AGH pracowała nad tematami: wiek i demografia, polaryzacja i innowacje społeczne, rynek pracy oraz migracja i wielokulturowość. Każdej z tych dziedzin towarzyszyła próba sformułowania pozytywnej wizji przyszłości.

W odniesieniu do kwestii demograficznych zaproponowano model społeczeństwa międzypokoleniowego, w którym osoby młode i starsze współdziałają na równych prawach. W kontekście migracji mówiono o „otwartym społeczeństwie (w sensie popperowskim) i mądrym państwie". Takie społeczeństwo jest przyjazne i traktuje różnorodność jako zasób, a państwo rozumie migracje i tworzy polityki w sposób skuteczny, sprawiedliwy i oparty na dowodach. W przypadku rynku pracy zwracano uwagę na konieczność budowania dobrych warunków zatrudnienia, opartych na równości płci i ograniczaniu polaryzacji. W obszarze innowacji i podziałów społecznych pojawiła się wizja społeczeństwa, które "czerpie z różnorodności, nie boi się konfliktów i potrafi wykorzystać ich energię".

– Największym wyzwaniem jest to, że staramy się projektować badania na przyszłość, podczas gdy współczesność zmienia się niezwykle dynamicznie – zauważyła moderatorka. Zmiany w obszarze polityk społecznych, migracji, wojen kulturowych, cyfryzacji czy Big Data zachodzą bardzo szybko i są trudne do przewidzenia. – Nie operujemy w obszarze średniowiecznej literatury angielskiej – działamy na żywym organizmie, który zmienia się błyskawicznie. – Dlatego tak ważne jest budowanie odporności – społecznej i instytucjonalnej – na zjawiska, których dziś nie jesteśmy w stanie przewidzieć. Jak podkreśliła, efekty warsztatów powinny być na tyle elastyczne, by uchwycić pewne problemy i wyzwania, nawet jeśli niektóre z nich będą się zmieniać w przyszłości.

Prof. Paweł Kaczmarczyk z Ośrodka Badań nad Migracjami UW, który brał udział w pracach tej grupy, podkreśla wartość współpracy w zróżnicowanym zespole. – To świetna płaszczyzna do tworzenia programów badawczych i projektowania polityk publicznych – mówi. Zwraca uwagę, że w dyskusjach szczególnie mocno wybrzmiał wątek doceniania różnorodności, obecny w wielu wymiarach – od demografii i edukacji po migracje. Wskazuje również na dystans, jaki dzieli debatę publiczną od bardziej złożonego postrzegania rzeczywistości przez badaczy, praktyków i interesariuszy.

Nauka społecznie zaangażowana

Jednym z najczęściej powracających tematów w podsumowaniu warsztatów była potrzeba większego zaangażowania w projekty badawcze partnerów spoza środowiska akademickiego – i to już na etapie planowania badań. – Kluczowe wydaje mi się zapraszanie do projektów aktorów takich jak organizacje pozarządowe. Kiedy uczestniczą w badaniach od początku, mogą od razu „konsumować” tworzoną wiedzę albo wręcz współtworzyć ją z badaczami. Dzięki temu wyniki badań szybciej przekładają się na praktykę – mówił prof. Witold Klaus z Instytutu Nauk Prawnych PAN. Podkreślał, że taka współpraca, dziś obecna głównie w projektach europejskich, powinna być również promowana i wspierana na poziomie finansowania badań podstawowych przez NCN.

Na konieczność większej współpracy z otoczeniem pozaakademickim zwracał uwagę też m.in. Maksymilian Bielecki. – Potrzebujemy, by nawet w badaniach podstawowych łatwiej było włączać interesariuszy zewnętrznych – czerpać wiedzę z NGO-sów, biznesu, nawet gdy projekt ma charakter podstawowy. Chodzi o to, by szerzej otworzyć drzwi naszych laboratoriów – mówił. I dodawał, że warto myśleć o interdyscyplinarności nie tylko jako współpracy między dyscyplinami, ale też między sektorami i poziomami – od osoby, przez społeczność, po politykę.

Warsztaty poświęcone przygotowaniom do partnerstwa Social Transformations and Resilience (STR)

Warsztaty odbyły się 1 kwietnia 2025 roku w Instytucie Podstawowych Problemów Techniki PAN w Warszawie. Zostały zorganizowane przez Narodowe Centrum Nauki oraz Norweską Radę ds. Badań Naukowych (RCN) w ramach funduszy norweskich i EOG 2014-2021.

We wtorek 1 kwietnia w Instytucie Podstawowych Problemów Techniki PAN w Warszawie odbędą się warsztaty pt. Connecting Research and Policy for a Greener, Inclusive and More Resilient Europe. Celem warsztatów jest zidentyfikowanie priorytetów badawczych oraz tematów wymagających dalszych badań na rzecz zielonej, otwartej i odpornej Europy. Uczestnikami warsztatów będą przedstawiciele polskiego środowiska naukowego, a także ministerstw, organizacji pozarządowych oraz biznesu. Współorganizatorami warsztatów są Narodowe Centrum Nauki oraz Norweska Rada ds. Badań Naukowych (RCN).

Spotkania prowadzone będą w trzech blokach tematycznych:

• zielona transformacja,
• demokracja, rządy prawa i prawa człowieka,
• inkluzja i odporność społeczna.

O przebiegu warsztatów będziemy informować na bieżąco.

Warsztaty, realizowane w ramach Funduszy EOG i Norweskich 2014-2021, są zgodne ze strategicznymi celami Partnerstwa Social Transformations and Resilience (STR) przygotowywanego obecnie przez państwa członkowskie UE, koordynowanego przez Narodowe Centrum Nauki. Działania w partnerstwie rozpoczną się w 2027 r.

W ramach partnerstwa STR będą organizowane konkursy na międzynarodowe projekty badawcze z zakresu nauk humanistycznych i społecznych odpowiadające na wyzwania społeczne wynikające ze zmian klimatycznych, demograficznych, postępu technologicznego oraz niespodziewanych kryzysów, takich jak wojna czy pandemia. Dodatkowo celem programu jest także wspieranie tworzenia polityki opartej na badaniach naukowych w czterech głównych obszarach:

- modernizacja systemów ochrony społecznej i usług podstawowych,

- przyszłość pracy,

- wspieranie edukacji i rozwijanie umiejętności,

- sprawiedliwa transformacja w kierunku neutralności klimatycznej.

Dwa projekty z udziałem badaczy z Polski i Szwajcarii otrzymały finansowanie w konkursie Weave-UNISONO. Naukowcy będą analizować dyskusje dotyczące generatywnej sztucznej inteligencji w mediach społecznościowych oraz pracować nad personalizacją radioterapii w leczeniu nowotworów.

Dr hab. Marcin Koszowy z Politechniki Warszawskiej, wspólnie  z badaczami ze szwajcarskiego uniwersytetu Universita della Svizzera italiana, zrealizuje projekt Racje formułowane przez innych: zastrzeżenia i kontrargumentacja w polilogach. Naukowcy zamierzają zbadać wzorce zastrzeżeń i kontrargumentów (wzorce CO(u)N: concession & counterargument) w dyskusjach na temat generatywnej sztucznej inteligencji (SI) oraz dużych modeli językowych (LMM) w mediach społecznościowych.

Dr hab. Antoni Ruciński z Instytutu Fizyki Jądrowej im. Henryka Niewodniczańskiego PAN we współpracy ze szwajcarskimi naukowcami z Uniwersytetu w Zurychu przeprowadzi badania, które będą krokiem w kierunku zwiększenia stopnia personalizacji i efektywności radioterapii protonowej w leczeniu nowotworów. Badacze chcą w planowaniu terapii zastosować nanodozymetryczne metody obliczeniowe, które uwzględniają bardzo małe wielkości fizyczne, a następnie weryfikować je eksperymentalnie. Takie podejście pozwoli dokładniej przewidywać, w jaki sposób promieniowanie wpłynie na komórki nowotworowe i zdrowe, dzięki czemu w przyszłości będzie można lepiej zaplanować leczenie pacjentów i bardziej precyzyjnie określać dawkę promieniowania.

Wnioski były oceniane w konkursie Weave-UNISONO przez szwajcarską agencję  SNSF – Swiss  National  Science Foundation. Narodowe Centrum Nauki zaakceptowało wyniki tej oceny w ramach współpracy w programie Weave.

Listy rankingowe Weave-UNISONO

Lista nr 10 w .pdf

Weave-UNISONO i procedura agencji wiodącej

Konkurs Weave-UNISONO to efekt wielostronnej współpracy między instytucjami finansującymi badania naukowe, skupionymi w stowarzyszeniu Science Europe. Został ogłoszony w celu uproszczenia procedur składnia i selekcji projektów badawczych we wszystkich dyscyplinach nauki, angażujących badaczy z dwóch lub trzech krajów europejskich biorących udział w konkursie.

Wyłanianie laureatów opiera się na procedurze agencji wiodącej – Lead Agency Procedure (LAP), w myśl której tylko jedna z instytucji partnerskich odpowiedzialna jest za pełną ocenę merytoryczną wniosku, a pozostali partnerzy akceptują wyniki tej oceny.

W ramach programu Weave partnerskie zespoły badawcze składają wnioski o finansowanie równolegle do lead agency oraz do właściwych dla siebie instytucji w programie. Wspólny projekt musi zawierać spójne plany badawcze, wyraźnie ukazujące wartość dodaną współpracy międzynarodowej.

Konkurs Weave-UNISONO jest otwarty w trybie ciągłym. Zachęcamy zespoły planujące współpracę z partnerami z Austrii, Czech, Słowenii, Szwajcarii, Niemiec, Luksemburga i Belgii-Flandrii do zapoznania się z treścią ogłoszenia konkursowego i składania wniosków.

Już jutro startuje trzecia edycja EOSC National Tripartite Event Poland 2025. Zapraszamy do oglądania transmisji na żywo z wydarzenia.

Podczas EOSC NTE Poland 2025 będziemy dyskutować o roli Polski w kształtowaniu Europejskiej Chmury Otwartej Nauki (EOSC), wymieniać się doświadczeniami dotyczącymi najlepszych praktyk w zarządzaniu danymi badawczymi oraz rozmawiać o wyzwaniach, przed którymi stoją krajowe i europejskie infrastruktury badawcze na drodze do efektywnej współpracy w ramach Federacji EOSC. Przedstawimy też polski węzeł krajowy, EOSC PL, który wraz z 12 innymi węzłami z całej Europy będzie uczestniczyć w procesie współtworzenia zasad i mechanizmów funkcjonowania Federacji EOSC w ramach fazy pilotażowej.

Narodowe Centrum Nauki pełni rolę polskiej organizacji przedstawicielskiej w Stowarzyszeniu EOSC oraz koordynatora krajowego węzła EOSC PL.

Zapraszamy do oglądania transmisji na żywo z wydarzenia.